ائلچین کتاب
تورک دیلی و ادبیاتی
ائلچین کتاب
تورک دیلی و ادبیاتی" آنامین کیتابی " اثرینده آذربایجانچیلیق
" آنامین کیتابی " اثرینده آذربایجانچیلیق
یازار: آیتن شامیلووا
" گؤزومو عؤمرومده بیرینجی دفعه آچان کیمی دونیانی قارانلیق گؤرموشم " ، –دئین(2، 13) ج. محمدقولوزاده بوتون حیات و یارادیجیلیغینی بو قارانلیق دونیانی آیدینلیغا چیخارماغا حصر ائتمیشدیر. " آنامین کیتابی " درامی محض بو قارانلیق دونیانین – فاناتیزم، جهالت، " ضیالی‌لیق سیندرومو " ایچینده بوغولارکن میللی-معنوی کیملیگینی اونوتموش ذهین‌لرین، بوتؤولوکده، وطنین طالع کیتابی‌دیر.
ادامه مطلب ...
" ملا نصرالدین" درگیسینین تبریز دؤورو (1921-جی ایل)
" ملا نصرالدین" درگیسینین تبریز دؤورو (1921-جی ایل)
بایرام حاجی‌زاده
امکدار اینجه صنعت خادیمی، صنعت‌شوناس‌لیق اوزره فلسفه دوکتورو، پروفسور
اؤزت :
مقاله بوتون موسلمان شرقینده ایلک ساتیریک درگی کیمی تانینمیش "ملا نصرالدین" مجموعه‌سی‌نین تبریز دؤوروندن - اونون نشری‌نین یاخین شرق و ایرانین مدنی حیاتیندا موهوم حادیثه‌یه چئوریلمه‌سیندن بحث ائدیر. "ملا نصرالدین"ین ایران ساتیریک قرافیکی و ساتیریک مطبوعاتی‌نین فورمالاشماسیندا و کاریکاتورون موستقیل ژانر کیمی تانینماسیندا اوینادیغی رولو ایشیقلاندیران بو مقاله‌ده مؤلیف آذربایجانلی رسام سیدعلی بهزادین 1921-جی ایلده درگی اوچون ایشله‌ییب حاضیرلادیغی - اؤزونده ایستهزا، آجی گولوش، طعنه و تنقید داشییان موختلیف مؤوضولو کاریکاتورلارینی گئنیش تحلیل ائدیر.
آچار سؤزلر: "ملا نصرالدین"درگیسی، تبریز دؤورو، کاریکاتور، ساتیریک رسم، مطبوعات
ادامه مطلب ...
ملا نصرالدینچی‌لرین تنقیدی یازیلاری
ملا نصرالدینچی‌لرین تنقیدی یازیلاری
علویه طاهرقیزی
محمد امین رسول‌زاده "ملا نصرالدین" درگیسی حاقیندا دؤوری مطبوعاتدا یازیردی:
"حوریتین، حورّاندیش‌لیگین معبدی، شوبهه‌سیز کی، خورفاتین، اباطیل‌لیگین بوتخانه‌سی یئرینده تیکیلمه‌لی ایدی. بونا گؤره بیرینجیسی‌نین تیکیلمه‌سی ایکینجی‌نین ییخیلماسینا باغلی ایدی. بو وظیفه‌یی کیم گؤره‌جکدی؟ "تلخک" ملا نصرالدین؟ تخریب وظیفه‌سینی "ملا نصرالدین" کامالی-مووفّقیتله گؤرویوردو. او یاخیجی، ییخیجی ایستهزاسینی کؤهنه‌لیگی تمثیل ائدن نرسه و کیمسه‌لردن اسیرگه‌مییوردو. ان قووّتلی هوجومونو گؤزوباغلی تعصوبه، فیکیر و تصوّورده‌کی اسارت و تحمّول‌سوزلیگه تؤوجیه ائدییوردو. اؤلو فیکیرلر، اؤلگون معیشت‌لر اونون دیری خنده‌لرینه معروض قالاراق اینتیباه قهقهه‌لری دوغورویوردو. او آغلاناجاق حال‌لارا گولویوردو. گولدوره‌رک آغلادییوردو. او، حتّی آغلاماغا دا گولویوردو. چونکی آغلایا-آغلایا یامان گونلره قالدیغیمیزی یاخشیجا درک ائتمیشدی. ایران تاثیری ایله آذربایجان تورکلری‌نین حیاتی-معنویه‌سی هامان ایل بویو آغلاماقدان عیبارت اولوب قالمیشدیر. "چوخ گولن چوخ آغلایار" - دئیرلر. فقط، "چوخ آغلایان چوخ گولر" دئییلسه ده، دوغرو چیخار".
اوسکار شمرلینق
اوسکار ایوانوویچ شمرلینق (روس. Оскар Иванович Шмерлинг؛ 1863 [۱][۲]، تیفلیس، قافقاز جانیشین‌لیگی – 1938[۱][۲]، تیفلیس) — آلمانمنشالی روس رسامی، کاریکاتورچو، ملا نصرالدین درگیسینین امکداشی.
یاشاییشی و رسام‌لیق چالیشمالاری
اوسکار شمرلینق 1863-جو ایلده تیفلیسده حربی قوللوقچو عاییله‌سینده آنادان اولوب. تبیلیسی رئالنی مکتبینده اوخویوب. 1880-1881-جی ایللرده اؤزونون موستقیل "آغجاقاناد" (گورجو. კოღო) درگیسینی چیخاریر، لاکین بو درگی مادّی ایمکان‌لار باخیمیندان یئترلی اولمور. همین ایللرده "فالانژ" (گورج. ფალანგა) درگیسینه قوشولور، لاکین کاریکاتور باره‌سینده تجروبه‌لی اولمادیغی اوچون 1884-جو ایلده پشه‌کار رسام اولماق مقصدیله پتربورق رسام‌لیق آکادمی‌سینه داخیل اولور، روس رسام‌لیق صنعتینی دریندن اؤیرنمک ایمکانی قازانیر. 1889-جو ایلده آکادمینی گوموش مداللا بیتیریر. اورانی بیتیریدیکدن سونرا 1 ایل عرضینده قاراباغدا خان‌کندینده یاشاییر و شوشادا تشکیل اولونموش تئاتر تاماشالارینا دکوراسیون‌لار وئرمکله مشغول اولور. اونون اثرلری آلمانین "پاپیفاکس" ، روسیه‌نین "صمیمی سؤز" (روس. Задушевное слово) درگی‌لرینده یاییملانیر.
شمرلینق روسیه‌ده بیر مودت خسته اولاراق یاشاییر. داها سونرا آلمانداکی مونیخ رسام‌لیق آکادمی‌سینده تحصیلینی داوام ائتدیریر. 2 ایل بورادا رسام فرانس روبونون صینفینده تحصیل آلیر. بیر مودت آلمان "رادفار هومور" درگیسینده ایشله‌ییر. 1893-جو ایلده تیفلیسه قاییدیر و عاییله‌سی ایله زوبالاشویلی کوچه‌سینده یاشاماغا داوام ائدیر. 1901-جی ایلده گورجوستانین "Tsnobis Purtseli " قزئتی (گورج. ცნობის ფურცელი) اونون شکیل‌لرینی یاییملاماغا باشلاییر. "Eşmaxis Matraxi" (شئیطانین قامچیسی)، "Şurduli" (ساپاند)، "Bziki " (ائششک آریسی)، "ایبلیس" و "کند قاریشیق‌لیغی" آدلی گورجو درگی‌لرینده، ملا نصرالدین درگیسی، ائرمنی خاتابالا درگیسینده ایشله‌میشدیر. ادامه مطلب ...
میلّی شوعورون فورمالاشماسیندا جلیل محمدقولوزاده‌نین عوض‌سیز رولو
میلّی شوعورون فورمالاشماسیندا جلیل محمدقولوزاده‌نین عوض‌سیز رولو
"سیزی دئییب گلمیشم، ائی منیم موسلمان قارداش‌لاریم!" خطابی ایله چاپدان چیخان "ملا نصرالدین" درگیسی چتین بیر دؤورده موباریزه مئیدانینا آتیلیر. اونون گور سسی ایلدیریم سورعتی ایله اطرافا یاییلیر، او سس نینکی گونئی قافقاز اؤلکه‌لرینده، حتّی اونون سرحدلریندن چوخ اوزاق‌لاردا ائشیدیلمگه باشلانیر. "ملا نصرالدین" درگیسی باکیدا، تبریزده، ناخچیواندا و گنجه ده یاییلیب شؤهرت‌لندیگی قدر، تهراندا، آنکارا و ایستانبولدا، داشکندده و آشقاباددا، کازاندا و اورنبورقدا، هشترخاندا و اوفادا، موسکودا و پتربورقدا، سمرقندده، آمریکا، اینگیس، فرانسه، هیندیستان، چین، فنلاند و کلکته‌ده، ایتالیادا [باخ: "ملا نصرالدین" درگیسی، 1911، نؤمره.38] دا یاییلمیش، هر یئرده ده موترقّی ایجتیماعی قووّه‌لر موحیطینده بؤیوک نوفوذ قازانمیشدیر. آز کئچمیر کی، آذربایجانلی‌لارین داها چوخ مرکزلشدیگی تیفلیسین شئیطانبازار محلّه‌سی "ملا نصرالدین" دوشمن‌لری‌نین قورخولو یوواسینا چئوریلیر. اونلارلا شئیطانبازارلی تیفلیس موللاسی میر باغیر میرحیدرزاده‌‌نین باشچی‌لیغی ایله درگینی بایکوت ائتمگه حاضیرلاشیر. میر باغیر و اونون دوست‌لاری چادرادان یازان، قادینا حوقوق و تحصیل وئریلمه‌سینی طلب ائدن "ملا نصرالدین"-ی "موقدّس قورانین، گؤزل شریعتین" دوشمنی آدلاندیریرلار. اونلار درگی‌نین نشرینی دایاندیرماق، بو مومکون اولمادیغی تقدیرده ایسه اونو عقیده و مسلکیندن دؤندرمک اوچون موختلیف واسیطه‌لردن ایستیفاده ائدیرلر. لاکین بایکوت بؤیوک دموکرات جلیل محمدقولوزاده‌نی و اونون مسلک، عقیده، آمال دوست‌لارینی واهیمه‌یه سالمیر، اونلاری اؤز مؤوقع‌لریندن دؤندره بیلمیر. جلیل محمدقولوزاده یازیر کی، "... دوققوز یوز دوخسان دوققوز رمّال، کیمیاگر، ایلان اوینادان، قودرتدن حکیم‌لیک ائدن، غئیبدن روزی قازانان، تاس‌قوران، بورون پوٌلوٌین، فالچی، قاراچی، قولی-بیابانی، دمداباجا، افسونگر، سِحرباز، کندیرباز، قوشباز، ایتباز، قورتباز ناغیل، مثله شکلی چکمیشیک و بو شکیل‌لری چکمک جهتیندن بوتون ایسلام عالمی‌نین یوز حیصه‌دن دوخسان دوققوز حیصه‌سی بیز ایله دوشمان اولوب". اگر بوناپارت ناپلئون "بوتون دونیادان لوغت‌لری ییغیب منه وئرسیدیلر من اورادان «دونیادا اولماز اولماز» سؤزونو چیخاراردیم "- دئییردیسه، جلیل محمدقولوزاده ده "ملا نصرالدین" درگیسینین عومومی‌لیکده 25 ایل‌لیک "ایش پلانی"-ندا "دین، مذهب، شریعت، اعتیقاد، ایمان، جنّت، جهنّم، موجتهید، موللا، کشیش، خاخام، مورید و هابئله بوتون بو قیسم سؤزلر گرک اینسان‌لار آراسیندان گؤتورولوب لوغت‌لردن، کیتاب‌لاردان، یازی‌لاردان تامامیله سیلینیب توللانسینلار! مسجیدلر، کلیسالار، سیناقوق‌لار، تکیه‌لر، عیبادتگاه‌لار، پیرلر، زیارتگاه‌لار، محفیل‌لر، عزا یئرلری تامامیله سؤکولوب، داغیلیب، معاریف و مدنیت ائولرینه دؤندریلمه‌لی...، او یئرلرده مکتب، قیرائتخانا، کیتابخانا و داها بو کیمی معاریف و مدنیت گوشه‌لری آچیلمالی‌دیر" -دئییردی. (باخ: " ملا نصرالدین " درگیسی، 1929، نؤمره.51). ادامه مطلب ...
آق بابا درگیسی
آق بابا، 1922-1977 ایللری آراسیندا تورکیه‌ده یاییملانمیش هفته‌‌لیک سیاسی ساتیریک درگی.
تورک ادبیاتی‌نین ان اوزون عؤمورلو ساتیریک درگی‌لریندن‌دیر. 1922.ده بئش هِجه‌جی‌لر آدلی ادبیات آخیمی نین ایکی اؤنملی اویه‌سی اولان یوسف ضیا اورتاچ سیفی اورهون طرفیندن قورولموش؛ بیرنئچه کز کسینتی‌یه اوغراماقلا بیرلیکده 1977’یه قدر چیخاریلاراق تخمیناً ایکی مین سایی یاییملانمیشدیر.
تورک قورتولوش ساواشی قازانیلدیقدان سونرا باغلانان آی دده درگیسینین بوشلوغونو دولدورماق اوزره قورولان درگی.[۱]سونرادان اؤز کیملیگینی قازانمیش؛ توپلومون یوخسول کسیمی نین درگیسی اولموش و گئنیش بیر اوخویوجو کوتله‌‌سینه اولاشمیشدیر.[۲]دؤنمین اؤنملی ادبیاتچی‌لاری نین یازیلارینا یئر وئرن آق‌بابا، سیاسی ساتیریک درگیسی اولماسی ایله یاناشی بیر ادبیات درگیسی اولاراق دا دگرلندیریلمیشدیر.[۱]
یایین تاریخچه‌سی
یوسف ضیا و اورهان سیفی طرفیندن آی‌دده‌نین دئمک اولار عئینی هیئت، عینی بیچیم و قورولوشو ایله یایینلانماغا باشلایان درگی نین ایلک ساییسی 7 دسامبر 1922 تاریخلی‌دیر. اورهان سیفی، قیسا بیر سوره سونرا درگینی یوسف ضیایا بوراخمیش و یوسف ضیا آق بابانی حیاتی بویونجا تک باشینا چیخارمیشدیر. 1931-1933 و 1950-1951 ایللری آراسیندا یایینی کسینتی‌یه اوغرایان درگی، یوسف ضیانین 11 مارس 1967’ده اؤلومو اوزرینه 1977’ده باغلانانا قدر اوغلو انگین اورتاچ طرفیندن چیخاریلمیشدیر.
1923-1955 ایللری آراسیندا ایقتیدارداکی جومهوریت خالق پارتیسیندن یانا بیر چیزگی ایزله‌ین درگی،سربست فیرقه ، دموکرات پارتی کیمی موخالیفت پارتی‌لرینه قارشی چیخدیغی دؤنملرده اوخوجو دستگینی ایتیردیگیندن، یاییمینا آرا وئرمک زوروندا قالدی (1931-1933، 1950-1951 آراسی). سونرالاری بو پولیتیک دوشونجه‌دن وازگئچه رک ساتیریک درگیسی کیملیگینی سوردورموشدور.[۲]
باشلانغیجدا بازار ائرته‌سی و جومعه آخشامی گونلری دؤرد صحیفه حالیندا چیخماقدا اولان آق بابا 208 سایی چیخدیقدان سونرا باغلانیب، 1933'ده یئنی حرف‌له تکرار یاییملانماغا باشلادی. یئنیدن نومره‌لندیریلن درگی چارشنبه و شنبه گونلری چیخماغا باشلادی. حرف دئوریمیندن سونرا اؤلکه ده اوخور-یازار ساییسی آرتدیغیندان درگی‌نین اوخویوجوسو ساییسی دا آرتدی.[۱]1934 ایلینده 73. ساییدان سونرا اؤلچولری کیچیلدی، صحیفه ساییسی ییرمی‌یه چیخدی و یئنیدن نومره‌لندیریلدی. 24 فوریه 1944 تاریخینده 517. سایی‌یا چاتدی و یالنیز جومعه آخشامی گونلری یاییملانماغا باشلادی. درگی، اؤز آدینی داشییان آق بابا مطبعه‌سینده باسیلمیشدیر.
ایچریگی
آق بابا درگیسی نین ایچریگی؛ تنقیدی یازیلاری، تئاتر اویونلاری، گولمه‌جه‌لر، یوخو تعبیرلری، گنج فیرچالار کؤشه سی و کاریکاتورلاردان عیبارت ایدی. درگی‌نین آرخا قاپاغیندا یابانجی کاریکاتوریست‌لرین اثرلری یئر آلیر، بو کؤشه نین آدی درگی نین ایلک ایللرینده " اجنبی کاریکاتورلاری " ایکن، سونراکی ایللرده " دونیا کاریکاتورلاری " 'نا چئویریلدی.
اکیبی
درگی نین یازارلاری آراسیندا عثمان جلال قایقیلی ، ابراهیم علاالدین گؤوسا، ارجمند اکرم تالو، عزیز نسین، رفعات ایلقاز، صولحی دؤلئک و مظفر ایزگو وار ایدی. چیزرلری آراسیندا ایسه منیف فهیم، ذکی بئیأر، فتحی دوه‌لی اوغلو، علی علوی، رامیز گوکچه، نمجی رضا، جعفر زورلو، ثمین آقار و سمیح بالجی اوغلو وارایدی. آق بابا درگیسینده یایینلانان کاریکاتورلار رسیم صنعتیه داها یاخیندی.
اتک یازیلار
- Necati Tonga, İki Bacanağın Kardeş Mecmuası: Akbaba ve Çınaraltı, 'Değirmen Yüzyılın Dergileri 1900-2000 Özel Sayısı, Ocak-Haziran 2012
- Arda Özgen, Akbaba Dergisi ve Akbaba Dergisi'nin Türk Çağdaş Grafik Sanatındaki Yeri ve Önemi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2009
آی دده درگیسی
آی دده درگیسی
آی دده، رفیک خالد کارای طرفیندن 1922 ایلینده ایستانبولدا هفته‌ده ایکی گون یاییملانمیش داها سونرا 1948-1949دا یئنیدن چیخاریلمیش سیاسی ساتیریک درگیسی.
تورک قورتولوش ساواشی سیراسیندا چیخان ان ائتکیلی ایکی ساتیریک درگیسیندن بیری‌سیدیر (دیگری گولر یوز). قوروجوسو و باش‌یازاری رفیک خالد کارای‌دیر. میلّی موباریزه‌‌یه ساتیرا یولو ایله موخالیفت ائدن درگی، قیسا سورن یایین حیاتی بویونجا چوخ ساییدا یازار و رسام یئتیشتیرمیش، اؤزوندن سونرا یایینلاناجاق ساتیریک درگیلرینه زمین حاضیرلامیشدیر.[۱]
یایین تاریخچه‌سی
1922
ایلک سایی 2 ژانویه 1922ده یاییملاندی. بازارائرته‌سی و جومعه آخشامی گونلری، دؤنمین بیرچوخ یایینی کیمی دؤرد صحیفه‌ده چیخدی. 29×40سم اؤلچوده ایدی.[۲]صاباح مطبعه‌سینده چاپ اولونموشدو. دوزنلی اولاراق 90 سایی چیخدی. دئمک اولار بوتون یازی و کاریکاتورلاریندا میلّی موباریزه حرکتینی تنقید ائدن درگی؛ 30 آقوست‌دا ظفرین قازانیلماسیندان سونرامصطفی کمال‌ین شکیل‌لری و تعریف‌لرینی یازیلاریندا یئر وئردی. درگی‌نین قوروجوسو و باش‌یازاری رفیک خالد، یوزاللی‌لیکلر سیاهیسینا یئر آلاراق خاریجه سورگون ائدیلدی. درگی‌نین سون ساییسی رفیک خالدین ایستانبولدان آیریلدیغی 9 نوامبر 1922ده چاپ اولدو [۲]سون ساییدا رفیک خالدین هئچ‌بیر یازیسینا یئر وئریلمه دی.
رفیک خالد، سورگونه گئدرکن آی دده‌نی یوسف ضیایا بوراخمیشدی. یوسف ضیا اورتاج بیر آی سونرا اورهان سیفی اورهون ایله بیرلیکده عئینی کادر، عئینی بیچیم و یاپیسی ایله آق‌بابا درگیسینی چیخارتدی.[۳]
1948
1938ده یوزاللی‌لیک‌لرین یوردا دؤنمه‌سینی انگلله‌ین قانون قالخینجا ایستانبولا گئری گلن رفیک خالد، دؤنوشوندن اون ایل سونرا درگینی یئنیدن یاییملاماغا باشلادی. شنبه و چارشنبه گونلری 8 صحیفه یاییملانان درگی نین ایلک ساییسی 8 مای 1948ده چیخدی. 104. ساییدان اعتباراً هفته‌ده بیر گون 12 صحیفه اولاراق چیخماغا باشلادی. باشلانغیجدان تان مطبعه‌سینده، 110. ساییدان اعتباراً آقچا مطبعه‌سینده چاپ اولدو. صاحیبی ف. کارای (فاطما کارای) اولاراق بیلینن درگی‌نین باش یازاری رفیک خالد ایدی. درگی بو دؤنمده آنتی‌کومونیست، باشلانغیجدا بؤیوک اؤلچوده آمریکا یانلیسی بیر یایین ایدی.[۳]ایکینجی دؤنمینه آی دده اسکی باشاریسینی قازانا بیلمه‌دی و 1 اوکتوبر 1949 تاریخلی 125. ساییدا باغلاندی.
اتک یازیلار
- Necati Tonga, Türk Edebiyatı Tarihinde Mühim Bir Mecmua: Akbaba (1922–1977),Turkish Studies, Cilt 3/2, Bahar 2008
- "Refik Halid Karay (Editor:Ahmet Bozkurt), Aydede 1922, İnkılap Kitabevi, 2013"(PDF). 29 Kasım 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2014.
- "Refik Halid Karay (Editor:Ahmet Bozkurt), Aydede 1948, İnkılap Kitabevi, 2013"(PDF). 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2014.
مراد گؤیه باکان : قورخورام
هاردا مسلمان گؤرورم قورخورام
میرزه علی‌اکبر صابیر
پا-یى پییاده دوشورم چؤللره،
خار-ى موغیلان گؤرورم، قورخمورام.
سئیر ائدیرم برر و بییابانلارى،
غول-ى بییابان گؤروره م، قورخمورام.
گاه اولورام بحرده زؤورق نیشین،
دالغالى طوفان گؤرورم، قورخمورام.
گه چیخیرام ساحیله هر یاندا من،
وحشى-یى غورران گؤرورم، قورخمورام.
گاه شفق تک دوشورم داغلارا،
یانقیلى وولقان گؤرورم، قورخمورام.
گاه انیرم سایه تک اورمانلارا،
ییرتیجى حئیوان گؤرورم، قورخمورام.
اوز قویورام گاه نئییستان لارا،
بیر سورو آسلان گؤرورم، قورخمورام.
مقبره لیکده ائدیرم گه مکان،
قبریده خورتان گؤرورم، قورخمورام.
منزیل اولور گه منه ویرانه لر،
جین گؤروروم، جان گؤرورم، قورخمورام.
خاریجى مولکونده ده حتّا گزیب،
چوخ تؤوحه ، اینسان گؤرورم، قورخمورام.
بو کوره-یى عرضده من موختصر،
موختلیف الوان گؤرورم، قورخمورام.
لئیک بو قورخمازلیق ایله دوغروسو،
آى داداش! واللاهى، بیللاهى، تیللاهى؛
هاردا موسلمان گؤرورم، قورخورام!
قورخورام!، قورخورام!، قورخورام!.....
بی‌سبب قورخمورام، وجهی وار
نئیله ییم آخیر، بو پوخ اولموشلارین،
فیکرینى قان قان گؤروره م، قورخورام!.
قورخورام!، قورخورام!، قورخورام!...