ائلچین کتاب
تورک دیلی و ادبیاتی
ائلچین کتاب
تورک دیلی و ادبیاتیMücizeli Ayşe ve Padişah oğlu ׀ Mistik Qırımtatar Masalları
مؤعجیزلی عایشه و پادیشاه اوغلو ׀ میستیک قیریم‌تاتار ناغیل‌لاری
تانینمیش ائرمنی‌لر اؤز میلّتی، دیلی و مدنیتی حاقیندا نه دئییرلر
تانینمیش ائرمنی‌لر اؤز میلّتی، دیلی و مدنیتی حاقیندا نه دئییرلر
ائرمنی خیصلتی حاقیندا دونیانین بیر چوخ عالیم، فیلوسوف و یازیچی‌لاری طرفیندن فیکیرلر بیلدیریلیب. آمّا بو میلّتین تاریخی، ماهیتی، مدنیتی حاقیندا اصل حقیقتی هامیدان دقیق، اینجه‌لیک‌لرینه قدر آچان اؤز تانینمیش‌لاری اولوب. همین فیکیرلردن بعضی‌لرینی تقدیم ائدیریک.
- یقیشه چارنتس (شاعیر): "بیزده ریاکارلیق هله آنا بطنینده اولارکن یارانیر " .
- هوهانس تومانیان (یازیچی): "حقیقی قورتولوش داخیلدن باشلانمالی‌دیر، بیز ائرمنی‌لر ایسه داخیلن خسته‌ییک".
- قئورق آسلان (تاریخچی): " ائرمنی‌لر هارادا چؤرک بولدورسا، اورانی اؤزلرینه وطن حساب ائدیرلر".
- کروب پاتکانوف (تاریخچی): "ائرمنی‌لر بشر تاریخینده هئچ زامان هر هانسی بیر رول اویناماییبلار " .
- مانوک آقابگیان (دیلچی، ادبیاتشوناس): " ائرمنی خالقی نین کؤکلری هارادادیر، بورا نئجه، نه واخت، هارادان و هانسی یول‌لارلا گلیب، بیزده بو باره ده دقیق و آیدین معلومات یوخدور".
- خاچاطور آبوویان (یازیچی): "لعنته گلمیش تورک دیلی سانکی تانری‌نین خئییر-دوعاسینی آلیب... بوتون بایرام‌لاردا و توی مراسیم‌لرینده بیز ائرمنی‌لر تورکجه اوخویوروق. دیلیمیزین ان آزی 50 فایزی تورک سؤزلریندن عیبارت‌دیر. آذربایجان سؤزلری دیلیمیزه او قدر داخیل اولوب کی، بیزده ماهنی‌لار، شعیرلر، آتالار سؤزلری تورک و آذربایجانجا سسله‌نیر".
- لوون دابگیان (تاریخچی): " ائرمنی‌لر اؤز میلّی وارلیغی ایله باغلی بیرباشا تورکلره بورجلودورلار. اگر بیز بیزانسلی‌لار و یا دیگر اوروپالی‌لارین آراسیندا یاشاسایدیق، ائرمنی آدی آنجاق تاریخ کیتاب‌لاریندا قالاردی".
- قازاروس آغایان (شاعیر، یازیچی): " بیزیم آشیق‌لارین شعیرله سؤیلنن داستان‌لاری یوخدور، بو داستان‌لارین هامیسی آذربایجانجادیر. آذربایجان بایاتی‌لاریندان ایستیفاده ائتمگیمیزین سببی بودور کی، بو دیلده ایسته‌دیگین قدر ایکی‌معنالی و چوخ‌معنالی سؤزلر وار. ائرمنی خالقی و آشیق‌لاری تورکجه دانیشماقدا هئچ بیر چتینلیک چکمیرلر – بو دیل ائرمنی‌لر اوچون دوغمادیر. اونا گؤره ده بیز تورکجه اوخویوروق".
- چوروق قوستانیان (ادبیاتشوناس): " بیزیم آشیق‌لارین ائرمنی دیلینده شعیری، داستانی یوخدور، هامیسی صیرف تورک دیلینده‌دیر".
- آوِت ترتریان (موسیقی‌شوناس): "ائرمنی‌لر اونسیتده و دانیشیق دیلینده همیشه آذربایجان آتالار سؤزلری و مثل‌لرینه موراجیعت ائدیبلر".
- ادوین آروستامیان (دیلچی): "آذربایجان آتالار سؤزلری و ضرب-مثل‌لری‌نین چوخو ائرمنی‌لر طرفیندن ائرمنی دیلینه ترجومه اولونمادان ایستیفاده اولونور. چونکی آذربایجان سؤزلری‌نین درین فلسفی ماهیتی ترجومه‌یه گلمیر".
- جانِت نعلبندیان (ادبیاتشوناس): "همیشه تمیز ائرمنی سؤزو ائشیتمک ایسته‌میشم، آمّا تأسوف کی، بو گونه قدر ائشیده بیلمه‌میشم".
- پرچ پروشیان (فولکلورشوناس): " ائرمنی کیشی‌لر تورک بایاتی‌لارینی دینله‌ییب تورکجه آغلاییرلار، قادین‌لار ایسه اؤز اینیلتی‌لری ایله اونلاری موشاییعت ائدیرلر".
- آراکل باباخانیان (دیلچی): "ائرمنی آشیق‌لاری حیاتی ترنّوم ائدرکن آذربایجان دیلینه اوستونلوک وئریرلر. چونکی آذربایجان دیلی ائرمنی دیلیندن داها زنگین‌دیر".
- ققام تاروئردی‌یان (فولکلورشوناس): " ائرمنی آشیق‌لاریندان توپلادیغیم شعیرلرین موعین حیصه‌سی صیرف آذربایجان دیلینده‌دیر " .
- نیکوقایوز تیقرانوف (موسیقی‌شوناس): " آلکساندر سپندیاروفون نوت کیتابچاسیندا چوخلو سایدا دئییم‌لر، موغام‌لار وار: " ماهور " ، " راست " ، " چاهارگاه " ، " شوشتر " ، " کورد شاهناز " ... آ.سپندیاروف بو منبع‌لرین اکثریتیندن اؤز اثرلرینده ده ایستیفاده ائدیب. ائرمنی‌لرین قولاق‌لاری تار و کامانچا سسی ایله دولوب".
- آرام خاچاطوریان (بسته‌کار): " من آذربایجان آشیغی‌یام!"
قایناق:
"گلدیم، گؤردوم،...منیمسه‌دیم " (آذربایجان مدنی عنعنه‌لری نین منیمسه‌نیلمه‌سی
ائرمنی عنعنه‌سی حاقیندا) – [کیتابی یوکلهPDF ]
کؤچورن: عباس ائلچین
نظرات ارامنه ی مشهور در باره ی ملت، زبان و فرهنگ خودشان
شمارِ زیادی از دانشمندان، فیلسوفان و نویسندگان نقطه نظرات خود را در خصوص خصائل اخلاقی ارامنه بیان نموده اند. ولی دقیق ترین نقطه نظرات را در خصوص تاریخ، ماهیت، و فرهنگ ارامنه متفکرین ارمنی به تفصیل بیان کرده اند. شمه ای از این نقطه نظرات را به عنوان نمونه ذکر می کنیم:
- یغیشه چارِنز (شاعر): « در میان ملت ما نطفه‌ی ریاکاری در همان بطن مادر بسته می‌شود.»
- اوانس طومانیان (نویسنده): «رهایی واقعی باید از درون سرچشمه بگیرد، ما ارامنه از درون بیماریم.»
- گئورگ آصلان (مورخ): «هر جا که نان فراوان است، ارامنه آنجا را وطن خود می پندارند.»
- کروب پاتکانوف (مورخ): «ارامنه هیچ گاه در طول تاریخ بشر قادر به ایفای هیچ نقشی نشده اند.»
- مانوک آبگیان (زبان شناس، ادیب): «این که ریشه‌ی ارامنه در کجا است و چگونه، کی، از کجا و از چه راهی به اینجا آمده اند برای خود ما هم معلوم نیست و هیچ اطلاعات دقیقی در این باره وجود ندارد.»
- خاچاطور آبوویان (نویسنده): «این زبان ترکی لعنتی گویی دعای خیر خداوند را پشت سر خود دارد ... ما ارامنه در تمامی اعیاد و مراسم خودمان هم به زبان ترکی سرود می‌خوانیم. دست کم 50 درصد از کلمات زبان ما ترکی است. زبان ترکی و آذربایجانی آن چنان به زبان ما نفوذ پیدا کرده است که ترانه‌ها، اشعار، ضرب المثل‌ها در زبان ما به این زبان بیان می شود.»
- لوان دابگیان (مورخ): «ارامنه هستی خود را مستقیماً مدیون ترک‌ها هستند. اگر ما در بیزانس و یا اروپا زندگی کرده بودیم حالا از ارامنه هیچ چیزی جز یک نام در تاریخ باقی نمانده بود.»
- گازاروس آقایان (شاعر، نویسنده): «در زبان شعری عاشیقهای ما داستان وجود ندارد، تمامی داستان‌ها به زبان آذربایجانی است. علت این که ما از بایاتی‌های آذربایجانی استفاده می‌کنیم این است که این زبان بسیار گسترده و دارای کلماتی با معانی چندگانه است. عاشیقهای ارمنی در سخن گفتن به زبان آذربایجانی هیچ مشکلی احساس نمی کنند – این زبان برای ارامنه زبان بیگانه نیست، خودی است. به همین خاطر ما به زبان ترکی می‌خوانیم.»
- چوروگ گوستانیان (ادیب): «عاشیقهای ما شعر و داستان به زبان خودمان ندارند، همه‌ی آنها صرفاً به زبان ترکی است.»
- آوت ترتریان (موسیقیدان): «ارامنه در زبان گفت و گو و برای برقراری ارتباط همیشه از ضرب المثل‌های آذربایجانی استفاده می کنند.»
- ادوین آروستامیان (زبان شناس): «بسیاری از ضرب المثل‌ها و سخنان بزرگان آذربایجانی بدون آن که به زبان ارمنی ترجمه شوند به همان زبان اصلی استفاده می شوند. علت امر این است که زبان آذربایجانی از فلسفه‌ای عمیق بهره می‌برد و ضرب المثل‌های آن قابل ترجمه شدن نیست.»
- جانت نعلبندیان (ادیب): «آرزوی همیشگی‌ام این بوده که سخن ارمنی بدون کلمات بیگانه بشنوم ولی تا به امروز به این آرزوی خود نائل نگردیده ام.»
- پرچ پروشیان (فولکلور شناس): «مردان ارمنی بایاتی‌های ترک را شنیده و به زبان ترکی گریه می‌کنند زنانشان هم با ناله‌های خود آنها را همراهی می‌کنند.»
- آراکل باباخانیان (زبان شناس): «عاشیقهای ارمنی زمانی که می‌خواهند زندگی را ترنم کنند از زبان آذربایجانی استفاده می‌کنند. زیرا زبان آذربایجانی بسیار غنی‌تر از زبان ارمنی است.»
- گِگام تاروردیان (فولکلورشناس): «بخشی از اشعاری که از عاشیقهای ارمنی گردآوری کرده‌ام صرفاً به زبان آذربایجانی است.»
- نیکوگایوز تیگرانوف (موسیقیدان): «در کتاب نوت موسیقی الکساندر اسفندیاراف تعداد زیادی تصانیف و موسیقی مقامی هست: «ماهور»، «راست»، «چهارگاه»، «شوشتر»، «کرد شهناز»، .... ا. اسفندیاراف این منابع را در بسیاری از آثار خود نیز استفاده کرده است. گوش ارامنه از آوای تار و کمانچه پر شده است.»
- آرام خاچاطوریان (آهنگساز): «من عاشق آذربایجانم!»
منبع: http://anl.az/el/Kitab/2016/Azf-290799.pdf
آذربایجان میفولوژیسی
آذربایجان میفولوژیسی
آذربایجان خالقی‌نین تاریخی کؤکلری، ایلکین دونیاگؤروشو، ایبتیدایی معیشت طرزی، قدیم عادت-عنعنه‌لری، معنوی حیاتی‌نین باشلانغیجینی ترنّوم ائدن ادبی یارادیجی‌لیغی. آذربایجان میفولوژیسی احاطه‌لی سیاسی-ایجتیماعی فعالیت دایره‌سینده هله ده سیرلی قالیر و فولکلورشوناس‌لیق باخیمدان هرطرفلی آراشدیریلمامیشدیر. تورک میفولوژی‌‌سی‌نین بیر نؤوعودور.
عنعنه‌وی مدنیتین آرخایک المنت‌لری فولکلورشوناس‌لیغین بیر سیرا نظری پروبلم‌لری‌نین، خوصوصیله اولوشومو ایله باغلی مسله‌لرین حلینده اساس منبع‌دیر. ایبتیدایی اینانج لارین تحلیلی میفولوژی گؤروش‌لرین، ائله‌جه ده دیگر ایلکین دوشونجه فورمالاری‌نین تاریخینی آیدینلاشدیرماق اوچون بؤیوک اهمیت کسب ائدیر. میف، ریتوال، عادت-عنعنه‌لر و اینانج‌لاردان دوغان مراسیم نغمه‌لری موختلیف یؤنلو إتنیک پروسه‌لری تنظیم‌له‌مکله یاناشی خالقین اؤزونو موعین‌لشدیریب تاریخی پروسه‌‌لرده یئر توتماسیندا خوصوصی‌لشدیریجی لیک فونکسیونونو یئرینه یئتیریر.
میفولوژی قهرمان‌لاری
تانری لار
- گؤی تانری و یا تئنقری. آذربایجان دیلینده " تئنقری " سؤزوندن تؤره میش " تانری " سؤزو واردیر. آذربایجانلی‌لاردا آللاهی گؤیله دوشونمه تمایولو واردیر. تانری‌یا شوکر ائدیلرکن گونشه دؤنر و یا شوکر ائدیلن نعمت گونشه چئوریلردی. گونشده ایلاهی بیر حیکمت اولدوغو قبول ائدیلردی.[۱]
- اوُلو آنا. آذربایجان میفولوژی متن‌لرینده گؤستریلیر کی، دونیانین سونو گلنده بوتون یارانمیش‌لار اؤلوب گئده‌جکلر، تک بیر قاری ننه و بیر ده قورد قالاجاقدیر. دونیانین سونوندان دانیشیلان إسخاتولوژی میفلرده قاری اوبرازینا تصادوف اولونماسی همین سوژت‌لرین کوسموقونیک میفلر سیراسینا عایید اولماسی باخیمیندان یارادیلیش آکتینداکی اولو آغ آنا اوبرازینی یادا سالیر. آذربایجان میفولوژی متن‌لری ایچریسینده کوسمیک قضانی تصویر ائدن میف متنینده کی قاری ایسه اؤلوب دیریلمه‌نی ایشارله‌ین یئرین اؤزونو رمزلندیریر. بوتون بونلار میفولوژی قاری اوبرازی نین یارادیلیش آکتینداکی میفیک ایلاهه آنا کومپلکسیندن گلدیگینی و اونون آتریبوت‌لارینی داشیدیغینی گؤستریر.[۲]
- آغاج آتا و یا آغاج کیشی. داغ مئشه‌لرینده یاشایان روح‌لاردیر. خوشاگلمز قوخویا صاحیب اولوب، مئیمونلا اینسان آراسیندا گؤرونوشه مالیک‌دیرلر، هر ایکی جینسه عایید نوماینده‌لری توکلودور. اینانیلیر کی، یئمک آختاران آغاج-کیشی‌لر گئجه‌نین قارانلیغیندا باغچالارا و باغلارا باش چکیر، اینسان‌لار طرفیندن آتیلان پالتارلاری گئییرلر.[۳]
- آل آنا و یا حال آناسی. پیسلیک تانریچاسی‌دیر. قیرمیزی رنگلی گئییم‌لری اولان، قیرمیزی ساچلی بیر قادین‌دیر. دوغوش زامانی زاهی‌نین باشی‌نین اوستونده دایانیر. گؤزگؤرونمز اولان حال آناسی آنایا و یا اوشاغا خطر یئتیرمک مقصدینی گودور. اوندان قورونمانین موختلیف اوصول‌لاری واردیر: توفنگدن گولله آتماق، زاهی‌یا کیشی پالتاری گئیدیرمک و یا آدینی مریم چاغیرماق.[۴]
- اوُنوُقای. قبیریستان‌لیق اطرافی اراضی‌لرده راست گلینیر. او، چوخ زامان یوللا گئدن آتلی‌یا، یاخود آرابالی یولچویا صاحیب‌سیز کئچی کیمی گؤرونور. کئچی نین رنگی متن‌لرین اکثریتینده آغ، یالنیز بیرجه متنده قارا وئریلیر. تاپینتی نین کئچی یوخ، اونوقای اولدوغو بیلینندن سونرا اونون آیاق‌لاری اوزانماغا باشلاییر. اونوقایین آیاق‌لاری نین اوزانماسی اونون گوجلنمه‌سینه سبب اولور.[۵]
- آل دده. یورد حامیسی رولو اویناییر. بو میفیک تصوور تورک خالق‌لاریندا مغلوب ائدیلمز ایگیدلرین داغا دؤنه رک یوردو قوروماسی اینانجینا چئوریلمیشدیر. توووزدا " آل دده " اوجاغی بونونلا علاقه داردیر.[۶]
- آلباسدی. تورک خالق‌لاری میفولوژی‌‌سینده منفی وارلیق اولسا دا، آذربایجانلی‌لاردا دوغوم و برکتین قورویوجوسودور و بعضی اوشاق‌لاری درد و بلادان قورویار.[۷]
- آلویز و یا داغ آنا.[۸]
- آندیر خان. اود تانریسی‌دیر. " لعنته گلمک " معناسیندا " آندیرا قالماق " ایفاده‌سی ایشله‌دیلیر. قارا و چیرکین معناسیندا " انتر " سؤزو ده ایشله دیلیر.[۹]
- چئنبیل. داغ تانریچاسی‌دیر. آذربایجانلی‌لارین کوروغلو داستانیندا یئر آدینا چئوریله‌رک چنلی بئل داغی اولموشدور.[۱۰]
- قانیم خان. اینام تانریسی‌دیر. آذربایجاندا راضی سالینا بیلمه‌ین اینسانلارا " قانماز " دئییلیر.[۱۱]
- قوْدوُ. گونش چاغیرماق و یا یاغیش یاغدیرماق اوچون تانری. قودو-قودو مراسیمی بونونلا باغلی‌دیر.[۱۲]
- سایا خان. حئیواندارلیقلا مشغول اولانلاری قورویور. سایا مراسیمی بونونلا باغلی‌دیر.[۱۳]
- توُفان دیو. ایلدیریم تانریسی نین ایلدیریم چاخاندا قیز قاچیرماسی میفینه اویغونلوق " تاپدیق " ناغیلینداکی توفان دیوده ده گؤرولور.[۱۴]
- تاپدیق. توفان دیوین اوغلودور، گؤی اوغلو کیمی گؤیدن یئره آتیلیر و تاپیلدیغی اوچون آدینا تاپدیق دئییلیر.[۱۴]
- اوُمای آنا. آذربایجان اینانج‌لاریندا هومای قایاسینا باشینی قویوب یاتان قادینین اوشاغی اولاردی.[۱۵]
- فاطما قاری. آذربایجان، شرقی آنادولو و شیمالی عراقین بعضی بؤلگه‌لرینده اومای آنانین وظیفه‌لرینی إتنیک-مدنی چرچیوه ده فاطما قاری موتیوی حیاتا کئچیریر. او، آذربایجان اینانج‌لاریندا بئلینده اوخو و یایی اولان بیر وارلیق شکلینده گؤستریلیر. فاطما قاری یایین گؤیه توتاندا بوللوق، یئره توتاندا قیتلیق اولور.[۱۶][۱۵]
- یاهوُ. خزر اطرافی بؤلگه‌لرده بالیقچی‌لیق نغمه‌لرینده آدی کئچیر.[۱۷]
- یئل بابا. کئچمیشده تاخیل سونبولدن چیخاندان سونرا بوغدانی ساماندان چیخارتماق اوچون چاغریلیردی: " تاخیلیمیز یئرده قالدی، یاخامیز الده قالدی. آ یئل بابا، یئل بابا، قوربان سنه، گل، بابا! "[۱۸]
- یئر آنا. نوروز بایرامیندا تورپاغین ایکی طرفدن قازیلماسی و آلتیندان کئچیدین دوزلدیلمه‌سی، سونرا اینسان‌لارین اورادان کئچمه‌سی یئر کولتونون بیر قالیغی اولوب، تورپاق روحو و یئر آنا روحوندان یئنیدن جانلانماغی ایفاده ائدیردی. تورک میفولوژی‌‌سینده یئر آنا ایله علاقه‌لندیریلن، ضعیف دوغولان کؤرپه‌نی کؤهنه مزارا قویاراق بیر گئجه اورادا ساخلاماق عادتی‌نین باشقا بیر فورماسی آذربایجان ناغیل‌لاریندا گؤرولور. ات پارچاسی کیمی دوغولان اوشاق سیمورق قوشو طرفیندن بیر چایین سویوندا اوزدورولور و داها سونرا اوشاق گؤزللشیر.[۱۹]
اییه‌لر
أیه‌لر و یا اییه‌لر موعین طبیعی وارلیق‌لاری قورویان و یا اونلارین تجسّومو اولان میفولوژی وارلیق‌لار، یاخود هامی وارلیق‌لاردیر.[۲۰]
- باغ أیه‌سی. باغا گیرنده سالام وئریلملی، باغدان چیخاندا ساغوللاشدیلمالی‌دیر. باغدان بیر شئیین گؤتورنده ایجازه آلینمالیدیر.[۲۰]
- چای ننه‌سی. یاشلی قادین گئییمینده چایدا یاشادیغینا اینانیلیر. کؤرپودن کئچنده سویا چوخ باخیلاندا عصب‌لشیر و اینسانین باشین دؤندورور. باشی دؤنن آدامین گؤزلری قارالیر و چایا دوشور.[۲۱]
- چن قاریسی. چن، چیسَک، قارا دومانی تورباسیندا ساخلاییر آجیغی توتاندا تورباسین آچیب چن-دومانی بوشالدیر. چن یئل بابانین خوشونا گلمه‌ینده اسیب اونو داغیدیر.[۲۰]
- ائو اییه‌سی. هر ائوین بیر اییه‌سی واردیر. بعضاً آدینا " ائو جینی " ده دئییلیر.[۲۲]
- مئشه اییه‌سی. آذربایجان اینانج‌لاریندا مئشه اییه‌سی رولونو آغاج کیشی اویناییر.[۲۳]
- اود اییه‌سی. آذربایجان اینانج‌لاریندا اودو سو ایله سؤندورمزلر، اودون روحو اینجییر.[۲۴]
- سو صاحیبی. قورویوجو روحلار اولان صاحیب‌لرین ان اوستونودور. سحر سویا گئدنده اونا سالام وئریلمه‌لی‌دیر. سو چیرکلندیریلرسه، سو صاحیبی اینسانلارا زیان وئرر.[۲۱]
- اردوو (اردوی). سو روحونو تمثیل ائدن میفیک وارلیق‌دیر.[۲۵]
- ارنلر. سودا یاشادیغینا اینانیلان ارنلر سو روحونا باغلی‌دیرلار. بئله بیر دئییم وار: " یالان دئسن، سنی سویون ارنلری وورسون " .[۲۶]
- یئل اییه‌سی. حئیدر، یئل اییه‌سینه آذربایجان مدنیتینده وئریلن آددیر. خالق آراسینداکی بیر روایته گؤره، یئددی رنگده یوماق دولاییب قیچینین آلتینا قویدوقدان سونرا، اسن کولک سببی ایله یوماق دیگیرله‌نیب گئتدیگی اوچون حئیدره عصبی‌لشن فاطما قادین، بئلینده‌کی اوخ و یایی چیخاریب اونو وورماق ایسته‌میشدیر. یایی دوز توتمادیغی اوچون حئیدر گوله‌رک قاچیب، فاطما قادینین یونلارینی گؤیون یئددینجی قاتیندا گیزله‌دیب. بئله‌جه گؤی قورشاغی یارانمیشدیر.[۲۷]
- یئر اییه‌سی. گوندوزلر اینسانا گؤرونمزلر و زیان وئرمزلر. گئجه واختی ایسه دیقت ائدیلمه‌لیدیر.[۲۸]
میفیک وارلیق‌لار
- جیرتدان. آذربایجان ناغیل‌لاری‌نین قهرمانی‌دیر. آراشدیرمالارا گؤره، آلوو روحونو تمثیل ائدیر.[۲۹]آذربایجان کؤرپه‌لر ده جیرتدان آدلاندیریلا بیلیر.[۳۰]
- چینتیرقاییش/کندیرقاییش. آخشام‌اوستو یول کناریندا راست گلینن میفولوژی وارلیق‌دیر. او، چوخ آریق‌دیر و 63 اوزون قوللارا مالیک‌دیر. چینتیرقاییش یولچولارا کؤمک‌سیز قاری و یاخود اوشاق شکلینده گؤرونور. یولچولاردان اونا کؤمک ائتمه‌سینی خواهیش ائدیر. سونرا ایسه قوللارینی اونو گؤتورمک اوچون اَییلن یولچونون بوینونا دولاییر و اونو سیخماغا باشلاییر. ناخچیواندا راست گلینیر.[۵]
- دامداباجالار. اونلار کؤهنه ائولرین، مسجیدلرین دییرمان‌لارین خارابالیق‌لاریندا یاشاییرلار. آخشامدان کئچمیش حَیَطه ایستی سو تؤکمک اولماز، چونکی تصادوفن، دامداباجالارین اوشاق‌لارینی یاندیرماق اولار، بئله اولارسا، اونلار بونون قارشی‌لیغیندا اینتیقام آلماغا باشلایارلار.[۳۱]
- دیولر. نهنگ، قووّتلی، عئیبه‌جر و اینسانابنزر دیولر قویولارین دیبینده کی اوچ اوتاقلی ماغارالاردا یاشاییرلار و شر قووّه‌لری تمثیل ائدیرلر. " ابراهیمین ناغیلی " -ندا ایسه دیو خئییرخواه‌لیغی، اینسان‌لارلا قان قوهوملوغو ایله تصویر ائدیلیر.[۱۸]
- دؤنرگه‌لر. میف، ناغیل و داستان‌لاردا بعضی قهرمانلار باشقا اوبرازا چئوریلیر، دؤنور. بو خوصوصیت اونلار فونکسیونال کاراکتریستیکاسیندا اساس رولو اوینادیغی اوچون بئله آدلانیرلار.[۲۰]
- آدامجیل قورد.[۳۲]حکایه‌لرین بیرینده آدامجیل اولماق اوچون ایستیفاده ائدیلن دری یاندیریلاندا همین اینسان آدامجیل‌لیقدان خیلاص اولور.[۲۰]
- گورئشن. گؤزل بیر قیزدیر. گئجه یوخودان اویانیب حَیَطه چیخارکن اونو آلووسایاغی بیر ایشیق احاطه ائدیر و باشینا جاناوار دریسی دوشور. آدامجیلا چئوریلن قیز او گوندن سونرا کندده آدام اؤلن کیمی همین درینی گئییر و اؤلونو قبیردن چیخاردیب آپاریر.[۵]
- ایلان-اوغلان. اوغلان ایلانا چئوریلمک اوچون پالتاردان ایستیفاده ائدیر، پالتار یاندیریلاندا هم ایلان، هم اوغلان غئیب اولور.[۲۰]
- کافتار. داها چوخ قبیریستان‌لیق اطرافیندا راست گلینن میفولوژی وارلیق‌دیر. بیر نئچه متنده او، یوللا گئدن آتلی‌لاری اینجیدیر، داها چوخ ایشیقدان و دمیر اشیالاردان قورخور. بو تیپ متن‌لرین بیرینده کافتار آراباسینا میندیگی شخصه دئییر کی، سن اوشاقکن آنانین اوزونه آغ اولموسان.[۵]
- کافتارکیس. آدامدان دؤنمه‌دی، بوینوزلاری وار. گئجه قبیرلری ائشیب، جسدلری چیخاریب باش‌داشینا سؤیکه‌ییر. سونرا ایسه اونلاری بوینوزلاری واسیطه‌سیله دالینا قویوب، یئمک اوچون آپارار.[۲۰]
- سۆلئیه (ایسگندر قوشو). اونون گؤرونمه سی اطرافدا اووون اولماسینا ایشاره دیر. آما اونا گولله آتماق اولماز. اووچولارین وئردیکلری معلوماتا گؤره، اونا گولله آتان کیمی دونیا قاریشیر، گونشلی هاوا اولماسینا باخمایاراق، بیردن-بیره گوجلو یاغیش یاغیر، دولو تؤکور، توفان قوپور و س.[۵]
- کله‌گؤز (تپه‌گؤز). آذربایجان خالق داستانیندا راست گلینیر، اینسان سوموک‌لریندن قالاسی وار.[۳۳]
- کیمسه‌لر و یا کیمسنه. ائوده اینسان اولماسا دا، ائوه گیرنده سالام وئررلر. چونکی ائوده کیمسه‌لر وار. اونلار ائوه برکت گتیرر، قوش جیلدینده اینسانین یوخوسونا گیررلر.[۳۴]
- خورتدان و یا خورتلاق. گئجه قبیردن خورتلایاراق چیخان وارلیق‌لاردیر.[۳۵]
- قاراچوخا. متن‌لرده قاراچوخا دایم ائوله باغلی اولور. اونون دامین اوستونده یاتدیغی، ائوه گیرن زامان قاراچوخایا سالام وئرمک لازیم اولدوغو قئید اولونور. قاراچوخانین ائوی ترک ائتمه‌سی ایسه او عاییله‌نین بختی نین باغلانماسی کیمی یوزولور.[۳۶]
- قارامات. پیس روحدور. آذربایجان دیلینده " قارامات باسماق " دئییمی واردیر.[۳۷]
- قاییش بالدیر. اوشاق‌لاری قورخوتماق اوچون اویدورولموشدور.[۳۸]
- قوُلباسدی و یا آلئیبانی. اوزون‌بویلو، آغبنیز و چیلپاق تصوور ائدیلن، قادین جینسینه مخصوص میفیک جانلی‌دیر. سینه‌سینه ایینه سانجیلاندا حرکت ائده بیلمیر.[۳۹]
- قوُلیابانی‌لار. چؤلده و یا قبیریستان‌لیقدا یاشاییب، گئجه یولچولارینی قورخودورلار. قولیابانی‌لار توتولدوقدان سونرا پالتارینا ایینه سانجیلاراق صاحیبله‌نیله‌بیلر، آنجاق اینسانین هر دئدیگی نین عکسینی ائده‌جک.[۴۰][۴۱]
- ملک. آذربایجان اینانج‌لاریندا اوددا ملک اولدوغونا اینانیلار، اود سو ایله سؤندورولمزدی.[۴۲]
- پریلر. اونلار ناغیل‌لاریدا موثبت رول اویناییر، آغ دری‌لری و اوزون ساچلاری ایله گؤزل باکیره‌لر اولاراق تصویر اولونور. پریلر گؤزل باغلاردا و سارای‌لاردا یاشاییر، حوووض‌لاردا اوزورلر. اونلار گؤیرچینه چئوریلیب، باشیا یئرلره اوچا بیلیرلر..[۴۳] آذربایجان میفولوژی‌‌سینه سولارین صاحیبی اولان سو پری‌لری ده مؤوجوددور.[۴۴]
- شاهماران و یا ایلانلارین شاهی. یاری-ایلان، یاری-اینسان تیپلی وارلیق‌دیر.[۴۵]
- شئشه. آذربایجان اینانج‌لاریندا بیلینمزلر عالمیندن گلن شئیطانی قوشدور، آنجاق گئجه‌لر اوچار، تک قالان اوغلان اوشاق‌لارینی ووروب اؤلدورر.[۴۶]
- توُلپار. آذربایجان کوراوغلو داستانیندا قیرات و دۆرات تولپارین (دنیز آتی) نسلیندن گلیر.[۴۷]
- اوُجوُقوُلوُ. نهنگین آدی‌دیر، نورمال اینسان‌لار اونون آنجاق دابانینا چاتیر.[۲۰]
- وئرگیلی آدام‌لار. وئرگی یوخودا وئریلیر و اونو وئرن موختلیف پیر صاحیب‌لری‌دیر.[۵]
جین لر
جین‌لر ایسلامدان اولکی عرب میفولوژیسی و داها سونرا ایسلام میفولوژیسی و تئولوژی‌سینده فؤوق‌الطبیعی وارلیق‌لاردیر. هم موثبت، هم ده منفی رول اوینایا بیلیرلر. آذربایجان میفولوژی‌‌سینده آشاغیداکیلارا راست گلینیر:
- جین دَییشیگی. شکی متن‌لرینه گؤره کؤرپه اوشاغی تک قویدوقدا جین اونو اؤز بالاسی ایله دَییشدیریر. جینین دییشدیردیگی اوشاق جانسیز، آریق و بالاجابوی اولور. جین دییشگی، عادتاً، تک گزیر. اونون اوزونه باخاندا آدامین جانینا قورخو دوشور. هئچ کس اونونلا عاییله قورمور. هانسی ائوده مجلیس اولوب، اونا پای چیخاریلماسا، همین عاییله‌یه بدبخت‌لیک اوز وئریر. آغبابا نومونه‌سینه گؤره جین دییشیگی همیشه خارابا یئرلرده، قایالیق‌لاردا اولور. او، جین کیمی جوربجور دونلارا گیره بیلمیر. بونا گؤره ده راستلاشدیغی آدام‌لاری اوزاقدان-اوزاغا آلداتماغا چالیشیر.[۵]
- بیزدن یاخشی‌لار. جین‌لره وئریلن آددیر. یئره سو تؤکولنده بیزدن یاخشی‌لارین اوشاق‌لاری یانار و اونلار دا اینتیقام آلماق اوچون اینسان‌لاری دؤیرلر.[۴۸]
- آستانا جینی. ائوین آستاناسی‌نین صاحیبی‌دیر، آخشام واختی چؤلده اوتورماق و یا الی قوینوندا دورماق اولماز.[۳۶]
- چَر و چوْر. بیزدن یاخشی‌لاردان‌دیر، اینسانین وار-دؤولتینه زیان وئررلر. چر ترلی آتی اؤلدورور کی، اینسان پیادا قالسین، یول گئده بیلمه‌سین.[۲۰]
- آغ چوْر و قارا چوْر. چورون فورمالاری‌دیر. آغ چور بوستانی محو ائدیر، قارا چور ایسه باغ-باغچانی، ان چوخ اوزومو قیریر.[۲۰]
- ملئیکه‌لر. قادین جینسینده دیرلر، گؤیرچینه چئوریله بیلیرلر.[۲۰]
- بویو بیر قاریش، ساققالی ایکی (یئددی) قاریش. آذربایجانلی‌لارین اینانجیندا گؤزه گؤرونمه‌ین، اینسانابنزر جیندیر. ساققالینداکی هر توک بیر اوخدور.[۴۹]
- اجینّه. جاماعاتین سیخ اولدوغو یئرلرده یاشاییب، قیسا بویلو اولورلار. ایری باشلاری، توکلو بدن‌لری و ترس آیاق‌لاری واردیر.[۵۰]
- جین‌لر پادشاهی. آغزینا توپوردوگو شخص دونیاداکی هر شئیین دیلینی بیلیر.[۲۰]
اژداهالار
اژداهالار آذربایجان میف و ناغیل‌لاریندا قوراقلیق و خسته‌لیگین سببکاری کیمی تصویر ائدیلیر، سو منبع‌لری‌نین قاباغینی توتورلار. اژداهانین کسیلمیش باشی‌نین دیریله‌رک قهرمانا هوجوم ائتمه‌سی ده مومکوندور. آذربایجان ترکمه‌لری‌نین خالچا موتیولرینده راست گلینیر، ائوین قورویوجوسو (تالیسمانی) اولاراق ایستیفاده ائدیلیر.[۵۱]
- داش اژداها. آرپا چایی نین ساحیلینده یاشایان بیر کیشی‌نین گؤزل قیزی سئودیگی اوغلانلا گؤروشنده، قیزا بند اولموش اژداها اونلاری گؤرور و غضبله‌نیب کامینا چکمک ایسته‌ییر. بو واختی قیزین آتاسی اوزونو گؤیلره توتوب آللاها یالواریر و اژداها داشا دؤنور. همین داشا " اژداها بورنو " دئییرلر.[۵۲]
- چوُخور اژداهاسی. " نصیر کیشی‌نین حکایتی "-نده راست گلینن بو اژداهانین باشی پیشیک باشی بویدا ایدی، خیرداجا بوینوزلاری واردی.[۲۰]
- چیرتداغ. " قیزیل قوچ " ناغیلیندا چارداقدان یئره دوشدوکدن سونرا بؤیویوب اژداها اولور.[۵۳]
- اژداها نسلیندن گلن اینسان. اوچ یوز ایل قادین و داها سونرا یئددی یوز ایللیک اژداها جیلدینده یاشادیقدان سونرا یئنیدن قادینا چئوریلیر. اینسان جیلدینده اولماسینا باخمایاراق نفسی اژداها نفسی اولاراق قالدیغی اوچون یانینداکی‌لارا زیان وئریر.[۵۳]
- چوخ‌باشلی اژداها. بعضی سوژت‌لرده اژداها اوچ، یئددی و قیرخ باشلی اولور، اؤلدورولمه‌سی اوچون بوتون باشلاری کسیلمه‌لی‌دیر.
- جوت‌باشلی اژداها. آذربایجان خالچا توخومالاریندا راست گلینن موتیودیر.[۵۴]
- دوققوزباشلی اژداها. خوْرنا کندیندن جاوان بیر اووچونون دوشمنی سِحرلی کیشی‌نین بوروندوگو جیلدلردن بیری‌دیر.[۲۰]
- قیرخ باشلی اژداها. " اووچو احمد " ناغیلیندا راست گلینیر.[۵۲]
- عقربین قارنینداکی یئددی اژداها. ناغیل قهرمانی تاپدیق اژداهالاری اؤلدوردوکجه هره‌سی‌نین قارنیندان قیرخ یئنی اژداها چیخیر.[۵۵]
- گؤی چارخینی چئویرن جوت اژداها. تورک خالق‌لاری میفولوژی‌‌سینده‌کی بو افسانه‌یه آذربایجان خالچالاریندا راست گلینیر.[۵۴]
قهرمانلار
- بابا امیر. سِحیرلی پاپاغینی باشینا قویاندا گؤرونمز اولان داستان قهرمان‌لاریندان بیری‌دیر.[۵۶]
- چرشنبه آروادی. چرشنبه گونو بیر ائوده ایشلر تاماملانمامیش ایسه اورا گیرن و زیان ووران جادوگردیر.[۵۷]
- چؤمچه‌خاتون. حکایه‌لردن بیرینه گؤره، قوراقلیق زامانی بیر تپه‌نین باشینا چیخاراق آللاهدان یاغیش ایسته ییر. آللاه یاغیش یاغدیردیقدان سونرا تپه‌نی ترک ائتمه‌یه‌رک چوخ ایسلانیر و یام‌یاشیل بیر آغاجا چئوریلیر.[۲۰]
- خیزیر. " ...اونو تئشته ییغیب یوکون آلتینا قویارلار. گویا گئجه خیدیر ایلیاس گلیب الینی بو اونا چکر، اونو افسونلار. بو اون موقدس و افسونلانمیش حساب ائدیلر. " خیزیر بعضاً مؤعجیزه لی دوغوشا سبب اولان درویش، بعضاً ده بیر ایللیک یولو بیر گؤز قیرپیمیندا قطع ائدن، کورلارین گؤزونو آچان پئیغمبر اولور.
- کوراوغلو. کوروغلو نره چکنده داغ-داش لرزه یه گلردی.
- کوسا و کئچل. نوروز بایرامی قهرمان‌لاری‌دیر، کوسا قیشی، کئچل ایسه یازی سمبولیزه ائدیر.[۱۷]
- قورقود آتا. کایناتداکی هر شئیین آدینی او وئرمیشدیر.[۵۸]
- اوْخای. دوشمن‌لری طیلسیمله‌ین و گیزلی خزینه‌یه صاحیب سحیربازدیر. او بیری دونیانین تمثیلچیسی‌دیر. اوْخایین قصری‌نین دؤرد بیر یانی اینسان قانیندان قیرمیزی دنیزلرله اؤرتولودور. قصرین حیطی اینسان جیلدینده حئیوانلارلا دولودور. دیوارلار اینسان کلله‌سی ایله هؤرولوب.[۵۹]
- اووچو پیریم. ایلان‌لار پادشاهی آغزینا توپوردوگو حئیوان‌لارین دیلینی اؤیرنمیشدیر. یوز ایل ماغارادا یاشامیشدیر.[۶۰]
کونسپت‌لر
- عالمین یاتدیغی واخت. قیشین سونو، یازین باشلانغیجینا دئییلیر. طبیعتین اؤلوب-دیریلدیگینه اینانیلیر.[۶۱]
- آدنا گونلری. بعضی آذربایجان بؤلگه‌لرینده دده-بابا روحلاری‌نین یاد اولدوغو گونلره دئییلیر.[۶۲]
- آزار-بئزار. هر جور خسته‌لیگه دئییلیر.[۶۳]
- دؤولت قوشو. کیمین چیینینه اوتورسا پادشاه اولار.[۶۴]
- گونش و آی. آذربایجان اینانج‌لاریندا گونشین قیز، آیین ایسه اوغلان اوشاغی اولماسی فیکری واردیر.[۶۵]
- قاراباسما. گؤزه پیس بیر شئی گؤرونمه‌سی‌دیر، کابوس‌لار دا بونا عاییددیر.[۳۷]
- قارادابان. گئجه دوغولان شخصه دئییلیر. گؤردوگو ایش همیشه اوغورسوز اولور.[۶۶]
- قاری ننه‌نین اؤرکنی. یاغیشدان سونرا سمادا یارانان یئددی رنگلی گؤی قورشاغی‌نین خالق آراسینداکی آدی‌دیر.[۶۷] گؤی قورشاغی نین آلتیندان کئچنده قیز اوغلان، اوغلان ایسه قیز اولور.[۲۰]
- غرب اولدوزو. آذربایجان اینانج‌لاریندا غرب اولدوزونو گؤرن شخص اوغورلو قبول ائدیلر.[۶۸]
- قیش. آذربایجان اینانج‌لاریندا قیش قوجا قاری اولاراق تصوور ائدیلیر.[۶۵]
- قورد. یوخودا قورد گؤرمک یاخشی‌دیر، قوردا سؤیمک اولماز، آغاجا قورد کلله‌سی آسیلاراق باغ-بوستان قورونور.[۶۹]
- اؤلولرین دیریلدیلمه‌سی. " قول محمود " داستانیندا اؤلولرین باشی اوزرینده اوچ میصراع شعیر اوخونار، هر میصراع بیتنده بیر اؤلو دیریلر.[۷۰]
- یوخودا آت گؤرمک. اوزون‌بویلولوق و آرزویا چاتماغا ایشاره دیر.[۷۱]
میفولوژی دوشونجه
بیر إتنوسو دیگریندن آییران علامت‌لر چوخدور. فرقلندیریجی عامیل‌لرین ان اؤنده گلنی ایسه میفولوژی دوشونجه‌دیر. بو سیرایا مراسیم‌لر، بایرام‌لار، عادت‌لر — مدنی ایرثین باشقا آرخایک آتریبوت‌لاری دا داخیل‌دیر. لاکین دونیانی درک ائتمه ده الده اولونان ایلکین نتیجه‌لر کؤکله — چوخ درین قاتلارلا باغلاندیغیندان اساس معیار رولونو میفلر داشیییر. باشقا سؤزله، بعضی اوخشارلیق، یاخینلیق و سسلشمه‌لر نظره چارپسا دا، دونیا خالق‌لاری‌نین هر بیری نین میفولوژی‌‌دن کئچن اؤزونه‌مخصوص مدنیتی، فولکلور عنعنه سی، دونیاآنلامی واردیر. اورادا دویولان‌لارا و باش وئرن‌لره هر میلتین اؤز میفولوژی باخیشی مؤوجوددور. و آذربایجان تورکلری نین معنوی سیماسی نین فورمالاشماسیندا ان موهوم وظیفه میفولوژی دوشونجه نین کورتبیی شکیلده یارانان محصول‌لاری نین اوزرینه دوشموشدور. ایبتیدایی اینانج‌لارین قالیق‌لاری میف و ریتوال‌لار واسیطه‌سی ایله فولکلورون إپیک، لیریک ژانرلارینا کئچمیش، ائله‌جه ده اونلار اویون-تاماشالارین، مراسیم نغمه‌لری‌نین اؤزه‌گینی تشکیل ائتمیشدیر. مدنیتین ان آرخایک علامت‌لری نین و إلمنت‌لری‌نین کومپلکس شکیلده عکسینه ده میفولوژی‌‌نین داشیییجی‌لاریندا (یارادیجی‌لار — تانری‌لار، دونیانین، طبیعت حادیثه‌لری نین یارانماسی، جانلی-جانسیز وارلیق‌لارین بیر-بیری ایله قارشی‌لیقلی موناسیبت‌لری و علاقه‌لری حاقینداکی تصوورلرده، کولت‌لاردا، ماگیک‌لیکله یوغرولان، ساکرال‌لاشدیریلان جیسیم‌لرده) راستلاشیریق.
میفین* (یاخود میفیک زامانین) قورتاردیغی، بیتدیگی یئردن تاریخ باشلاییر. لاکین میفولوژی گؤروش‌لرسیز هئچ بیر خالقین قدیم تاریخی و مدنیتی یوخدور. اونا گؤره کی، آرخایک مدنیت‌لرین هامیسی منبعیینی میفولوژی تصوورلردن آلیر.
آذربایجان دونیانین ایلکین اینسان مسکن‌لریندن بیری‌دیر. إتنوقراف‌لار بیلدیریرلر کی، «یئر اوزونده یازیلی منبع‌لرین تاریخی 5 مین ایلدن چوخ دئییل، لاکین آذربایجاندا یاشایان ان قدیم اهالی نین تاریخی 2 میلیون ایله قدردیر». محض اولو اجدادین کؤکونو همین اوزون زامان عرضینده یارانان میفولوژیسی نین ایزلری ایله اوزه چیخارماق مومکوندور.
میفلر
میف دونیانین ایشاره لرله، ساکرال اوبرازلارلا درکی‌دیر. طبیعی‌دیر کی، دیلین یارانماسی پروسه‌‌ینده اینسان‌لارین بیر-بیری‌لری ایله، طبیعتله علاقه لری سیقنال لار و ایشاره لر واسیطه سی ایله قورولموشدور. بئله بیر قناعت ایره‌لی سورورلر کی، «بئیین استروکتورلاری نین ائوولیوسیاسی نیطقله باغلی مئیدانا گلمیش، هومینید اجدادین ژست‌لرله اونسیتی و آیری-آیری سسلری آنلامالاری ایله دیل فورمالاشماغا باشلامیشدیر» [318، 93]. موختلیف سسلر رابیطه یاراتماغا خیدمت ائتمکله بیرلشیب سؤزلری یاراتدیغی کیمی کورتبیی میفولوژی اوبرازلار شکلینه دوشن طبیعت حادیثه لری و دونیانین آیری-آیری آتریبوت‌لاری دا اوچ فونکسیونون (دوغولما، یاشاما، محو اولما؛ مس.: کولک دوغولور، فعالیت گؤستریر و یوخا چیخیر؛ یاغیش یاغیر، یئر اوزونو نملندیریر، تورپاق سویو اؤزونه چکمکله یوخ اولور) داشیییجی‌سینا چئوریلمکله دورغونلوقدان چیخیب اینکیشافین تمل داشلارینی قویموشدور. دئمه‌لی، هر بیر خالقین تاریخی نین و مدنیتی‌نین عرفه‌سی، همچنین ایلکین باشلانغیجی اونون میفولوژیسی ایله تصدیقله‌نیر. توپلوم حالیندا یاشایان اینسان‌لارین ایبتیدایی امک پروسه‌‌سی‌نین، معیشت طرزی نین، پئشه‌لره (اووچولوق، مالدارلیق، اکینچی‌لیک، توخوجولوق و. ب) یییه‌لنمه‌لری‌نین ده اساس ایستیقامت‌وئریجی گوجو میفیک دوشونجه ایله باغلانیر. اونلارین ریتوال‌لاری، بایرام‌لاری دا میفلرله تنظیمله‌نیر، اینام و اعتیقادلاری نین دا مایاسیندا میفولوژی گؤروش‌لر دایانیردی. بو سبب‌لردن آذربایجان خالقی نین میفولوژیسی نین گنزیسی نین سیستملی شکیلده آراشدیریلماسی مدنیت تاریخی‌نین ان قارانلیق صحیفه‌لری نین آیدینلاشدیریلماسینا یاردیم گؤستره بیلر. قافقازدا یاشایان قدیم تورکلرین ایبتیدایی دونیاگؤروشونون، اینانج‌لاری‌نین، میفولوژی درک ائتمه‌سی‌نین یازیلی و شیفاهی منبع‌لری نین صاف-چوروک ائدیلمه‌سی بیر نئچه سببدن بؤیوک اهمیته مالیک‌دیر: ایلک نؤوبه ده، بو، اونلارین ازلدن قافقازدا دوغولوب مسکونلاشمالاری نین تاریخی-مدنی حادیثه اولدوغونو اساسلاندیریر. ایکینجیسی، تکجه بو پروسه‌‌نین کاراکترینی موعین‌لشدیرمیر، هم ده إتنیک بیرلشمه لرین باشا چاتماسینی تنظیمله ییر، سونراکی اینکیشافا جیدی تاثیر گؤستریر. ائله‌جه ده شرق خالق‌لاری نین اینانج‌لاری، دینی عنعنه لری، میلّی کالوریتی ایله قارشی‌لیقلی باغلاشمالارین آسپکت‌لری آردیجیل‌لیقلا نظردن کئچیریلیر.
میفلر – آرختیپیک، اونیورسال، فؤوق‌الطبیعی اوبرازلار سیلسیله‌سی‌دیر و قدیم خالق‌لاردان بیری کیمی آذربایجان تورکلری نین ایلکین دونیاگؤروشونون محصولودور. بعضاً کونکرت اوبراز، خوصوصی آد شکلینده یادداش‌لاردا یاشاسا دا، هر بیری موعین وارلیغین یارانماسی، فعالیتی و محویندن بحث آچان پریمیتیو احوالاتین داشیییجی‌سیدیر. داها چوخ اسکی چاغلارا عایید یازیلی آبیده لرده، ناغیل، إپوس و شیفاهی إپیک عنعنه‌نین باشقا فورمالاریندا، ریتوال‌لاردا، اینام و اعتیقادلاردا میفیک دوشونجه نین قالیق‌لارینا راست گلیریک – بوتون بونلار تدقیقاتین اوبیئکتینی تشکیل ائدیر.
اولو اجدادین دونیانین یارانماسی حاقیندا تصوورلری، کورتبیی شکیلده مئیدانا گلن میفولوژی اوبرازلار، کایناتین میفیک سیستمی و مودل‌لری، افسانه، آرخایک ناغیل، إپوس متن‌لری‌نین ایچریسینده اریدیلن میفیک سوژت‌لر تدقیقاتین پردمتی‌دیر. بو نومونه‌لرین بیر قیسمی قدیم یازیلی و مادّی آبیده‌لرده (قوبوستان قایا رسملری، «اوستا»، داش کیتابه‌لر، آرکولوژی قازینتی‌لار زامانی موختلیف کورقان‌لاردان تاپیلان معیشت اشیالاری و س.) اؤزونه یئر آلمیش، دیگر قیسمی ایسه شیفاهی شکیلده یادداش‌لاردا یاشادیلاراق زمانمیزه قدر گلیب چیخمیشدیر. میف متن‌لری کلاسیک یازیچی‌لاریمیزین اثرلری‌نین ده قایناق‌لاریندان بیری اولموشدور، ائله‌جه ده خالق مراسیم‌لری، عادت-عنعنه لر، اویون و تاماشالار، ایناج‌لاردا درین ایزلر بوراخمیشدیر. إپیک عنعنه ده آذربایجان تورکلری‌نین اسکی میفلری نین اساس داشیییجی‌سی «کیتابی-دده قورقود»، «کوراوغلو»، «اصلی و کرم» کیمی إپوس‌لار و آرخایک ناغیل‌لاردیر اولموشدور.
اتک یازیلار
- Kalafat, 1998. səh. 42
- Cəlal Bəydili (Məmmədov). Türk mifoloji obrazlar sistemi: struktur və funksiya (monoqrafiya). - Bakı: Mütərcim, 2007. - 272 səh.
- В. Б. Агач-Киши // Мифы народов мира / Гл. ред. С. А. Токарев. — М.: Советская энциклопедия, 1987. — Т. I. — С. 35.
- Ələkbərova, Lətafət,SMOMPK (“QAFQAZ ƏRAZİLƏRİ VƏ XALQLARININ TƏSVİRİNƏ DAİR MATERİALLAR TOPLUSU”) MƏCMUƏSİNDƏ KİÇİK JANRLAR, Bakı: Bakı Dövlət Universiteti
- ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ ۵٫۳ ۵٫۴ ۵٫۵ ۵٫۶ Ləman Vaqif qızı Süleymanova. Şəki folklor mühiti, Bakı, 2012. – 248 səh.
- Beydili, 2003. səh. 33
- Beydili, 2003. səh. 37
- Beydili, 2003. səh. 59
- Karakurt, 2011. səh. 44
- Karakurt, 2011. səh. 90
- Karakurt, 2011. səh. 167
- А.Caferoğlu."AZERBAYCAN ve ANADOLU FOLKLORUNDA SAKLANAN İKİ ŞAMAN TANRISI"(PDF) (türk).
- Beydili, 2003. səh. 486
- ۱۴٫۰ ۱۴٫۱ Beydili, 2003. səh. 537
- ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ Beydili, 2003. səh. 584-585
- Beydili, 2003. səh. 215-218
- ۱۷٫۰ ۱۷٫۱ R.Əliyev. "Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı" (azərb.). Bakı nəşriyyatı.
- ۱۸٫۰ ۱۸٫۱ Qafarlı, Ramazan (2010), AZƏRBAYCAN TÜRKLƏRİNİN MİFOLOGİYASI, ADPU
- Beydili, 2003. səh. 612-613
- ۲۰٫۰۰ ۲۰٫۰۱ ۲۰٫۰۲ ۲۰٫۰۳ ۲۰٫۰۴ ۲۰٫۰۵ ۲۰٫۰۶ ۲۰٫۰۷ ۲۰٫۰۸ ۲۰٫۰۹ ۲۰٫۱۰ ۲۰٫۱۱ ۲۰٫۱۲ ۲۰٫۱۳۲۰٫۱۴ ۲۰٫۱۵ Əsatirlər, əfsanə və rəvayətlər. Bakı, "Şərq-Qərb", 2005. anl.az
- ۲۱٫۰ ۲۱٫۱ Beydili, 2003. səh. 136
- Beydili, 2003. səh. 205
- Beydili, 2003. səh. 568
- Karakurt, 2011. səh. 229
- Beydili, 2003. səh. 195
- Beydili, 2003. səh. 60
- Karakurt, 2011. səh. 144
- Beydili, 2003. səh. 280
- Beydili, 2003. səh. 128
- Karakurt, 2011. səh. 91
- SMOMPK: AZƏRBAYCAN FOLKLORU MATERİALLARI. 2-ci cild, AMEA Folklor İnstitutu, 2019
- Beydili, 2003. səh. 414
- Beydili, 2003. səh. 554
- Beydili, 2003. səh. 314
- Beydili, 2003. səh. 243
- ۳۶٫۰ ۳۶٫۱ Beydili, 2003. səh. 204
- ۳۷٫۰ ۳۷٫۱ Beydili, 2003. səh. 298
- Beydili, 2003. səh. 304
- Beydili, 2003. səh. 42-43
- Каракашлы К. Т. (азерб.)русск.. Материальная культура азербайджанцев Северо-восточной и Центральной зон Малого Кавказа: историко-этнографическое исследование. — Б.: Издательство Академии наук Азербайджанской ССР, 1964.
- Гюль-ябани // Мифы народов мира / Гл. ред. С. А. Токарев. — М.: Советская энциклопедия, 1987. — Т. I. — С. 342.
- Beydili, 2003. səh. 436
- Әфәндијев П. (азерб.)русск.. Азәрбајҹан шифаһи халг әдәбијјаты (азерб.) / Научный редактор А. Набиев (азерб.)русск.. — Б.: Маариф, 1992. — 477 с.
- Басилов В. Н. Пари // Мифы народов мира / Гл. ред. С. А. Токарев. — М.: Советская энциклопедия, 1982. — Т. II. — С. 287.
- Seçkin SARPKAYA (2018). "CÂMASBNÂME'DEN MASALLARA ŞAHMARAN: TÜRKİYE SAHASI MASALLARINDA ŞAHMARAN TİPİ VE ANLATILARI".
- Beydili, 2003. səh. 528
- Çufadar, N. (2019). Köroğlu Destanı’nda atın mitolojik göstergeleri. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (Ö5), 215-226. DOI: 10.29000/rumelide.606128.
- Beydili, 2003. səh. 104-105
- Beydili, 2003. səh. 108
- Beydili, 2003. səh. 187
- Beydili, 2003. səh. 193
- ۵۲٫۰ ۵۲٫۱ Məhsəti Rüstəm qızı Ismayıl. Naxçıvan əfsanələri. Bakı: Еlm, 2008, 208 s.
- ۵۳٫۰ ۵۳٫۱ Azərbaycan nağılları. V cild.
- ۵۴٫۰ ۵۴٫۱ AZERBAYCAN HALI VE TEKSTİLLERİNDE EJDER MOTİFİ. Valide Paşayeva
- Azərbaycan nağılları. IV cild.
- Beydili, 2003. səh. 342
- Karakurt, 2011. səh. 96
- Beydili, 2003. səh. 21
- Beydili, 2003. səh. 441
- Beydili, 2003. səh. 75
- Beydili, 2003. səh. 42
- Beydili, 2003. səh. 79
- Beydili, 2003. səh. 84
- Beydili, 2003. səh. 171
- ۶۵٫۰ ۶۵٫۱ Beydili, 2003. səh. 63
- Beydili, 2003. səh. 300
- Beydili, 2003. səh. 217
- Kalafat, 1998. səh. 68
- Beydili, 2003. səh. 352
- Beydili, 2003. səh. 460
- Beydili, 2003. səh. 71
کؤچورن: عباس ائلچین
تورکمن خالق إرته‌کی‌سی : بؤوِنجیک
زمرد و قیمت
زمرد و قیمت
(اۉزبېک خلق اېرته‌گی)
بیر زمانده کتّه بیر سای بۉییده کیچکینه بیر اوی بۉله‌ر اېکن. بو اویده چال، اونینگ زمرد دېگن قیزی، اۉگه‌ی آنه و اونینگ قیمت دېگن ارزنده قیزی تورر اېکنلر. کمپیر‌نینگ زمردنی کۉرگنی کۉزی، آتگنی اۉقی یۉق اېکن. او حدېب قیزنی اوریب، قرغه‌‌ب، اېرته‌دن کېچگچه ایشله‌ترکن، بې‌چاره‌گه بیرپس هم تینچ‌لیک بېرمس اېکن.
زمرد چیرایلی، آدابلی، ملایم، عقللی قیز اېکن. اونی بیر کۉرگن کیشی ینه کۉرسه‌م دېب آرزو قیلر اېکن. خلص، او جوده عجایب قیز اېکن. قیمت اېسه ایشیاقمس، اینجیق و دماغدار اېکن. اونینگ بوتون کونی اوریش-جنجل و تۉپالان بیلن اۉتر اېکن.
زمرد اېرته بیلن بروقت کۉزه‌سینی کۉتریب، سای یاقه‌لب بولاق باشیگه باررکن، یۉلده اوچره‌گن لاله گُللر باشلرینی اېگیب، اونگه سلام بېررکنلر. زمرد میسه‌لر اوستیده اۉتیریب دَم آلگنیده گُللر اونی آلقیشلر، بلبللر قووانیب اونگه حکایه‌لر ایتیب بېررکنلر.
اما خودّی شو گُللر کمپیر‌نینگ ارزنده‌سینی سېومس، اونی اېرکه‌له‌مس اېکنلر، چونکه بو قیز اولرنی یولیب تشلر، خوشبۉی گُللرنی هیدسیز دېب تېپکیلر اېکن. شو‌نینگ اوچون هم اولر قیمت کېلر بۉلسه، قباقلرینی سالیب، یومیلیب قالرکنلر.
بولر‌نینگ همه‌سی یاووز کمپیر‌نینگ غضبینی کېلتیرر اېکن. کمپیر اېسه، بونی زمرددن کۉره‌رکن.
بیر کون کمپیر زمردنی یامانلب، چالگه دۉق اوریبدی:
— قیزینگ بېاداب، ایشیاقمس، اونی هَیده‌ب یوبار! بۉلمه‌سه سېن بیلن بیر نفس هم بیرگه تورمه‌یمن!
چال نیمه قیلرینی بیلمه‌ی قالیبدی. اخیری کمپیر:
— قیزینگنی اۉرمانگه آباریب اده‌شتیریب کېل! او بیلن بیرگه تورمه‌یمن! — دېبدی.
چال قیزینی اده‌شتیریب کېلیش اوچون تاغ-تاشلرنی کېزیب، بیر اۉرمانگه باریبدی. آته-باله اۉرمان ایچیده اوزاق یوریشیبدی. اخیری قویوق سایه‌لی بیر جایگه باریب تۉختشیبدی. کېین چال اۉتین کېسگنی کېتیبدی. زمرد یالغیز قالیبدی.
شو پیتده بیردن شمال توریبدی. چال اېسه اۉرمانده‌گی بیر کتّه درختگه بالته‌سینی آسیبدی-ده، اونگه آغیرراق تاش باغلب، قتّیق ایتریب یوباریبدی. بالته او یاقدن بو یاققه اوریلیب تۉقیلله‌یوېریبدی.
شمال جوده کوچه‌ییبدی. بالته شمال کوچی بیلن اوزاق وقت درختگه اوریلیب «تۉق-تۉق» قیلیب تاووش چیقریبدی.
زمرد «آته‌م اۉتین کېسه‌یاتیبدی»، دېب اۉیلب، آته‌سینی انچه‌گچه کوتیبدی. کېچ بۉلیبدی، آته‌سیدن درَک بۉلمه‌بدی. شمال تۉخته‌بدی. قیز اۉرمانده‌گی چوچمامه‌لرنی تېریب یوریب، بېخاسدن بالته آسیلگن درخت تگیگه باریب قالیبدی. قره‌سه، آته‌سی یۉق اېمیش.
— وای شۉریم قورسین! وای، آته‌جان؟! — دېب اووواس سالیب ییغلب، تۉرت تامانگه یوگوریبدی. هېچ کیمدن درَک بۉلمه‌بدی، قیز اده‌شیب قالیبدی. اۉرمان اونگه ینه هم واهمه‌لی بۉلیب کۉرینیبدی. قیز قه‌یاققه باریشینی بیلمه‌ی، اخیری کیچیک بیر سۉقماقدن چاپیب کېته‌وېریبدی.
زمرد اوزاق یۉل باسیبدی. قارانغیده گُللر اونینگ یۉلینی یاریتیبدی. کېته‌توریب بیر وقت قره‌سه، اوزاقده مِیلتیلله‌گن چیراق کۉرینیبدی، ایت‌نینگ هوریگنی اېشیتیلیبدی. قیز اۉشه تامانگه قره‌ب یوره‌وېریبدی. تېزده کیچیک بیر اویگه یېتیبدی. اوی‌نینگ دېرَزه‌سیدن قره‌سه، بیر کمپیر اۉتیرگن اېمیش. قیز سېوینیب، کمپیر آلدیگه کیریبدی، باشیدن کېچیرگن واقعه‌لرنی کمپیرگه بیرمه-بیر ایتیب بېریبدی.
اویگه شونده‌ی چیرایلی قیزچه‌‌نینگ کېلگنینی کۉرگن کمپیر جوده قووانیبدی. بو کمپیر اۉرمانده یشه‌یدیگن سِحرگر کمپیر اېکن. کمپیر قیز‌نینگ ییغله‌گنینی کۉریب:
— کۉپ خفه بۉلمه، قیزیم، سېنگه یاردم بېره‌من، — دېب قیزنی آووتیبدی. قیز هم اونگه:
— رحمت! مېن سیزنی آنه‌مدېک کۉره‌من. بویورگن ایشینگیزنی جانیم بیلن قیله‌من، — دېب جواب بېریبدی.
شو چاق کمپیر‌نینگ اویی تېپه‌سیگه جوده کۉپ قوشلر ییغیلیبدی، اولر قیزچه‌نی مه‌قته‌ب، سَیره‌شیبدی. قوشلر تیلینی بیلگن سِحرگر کمپیر ینه هم قووانیبدی. خاصیتلی قیزگه دنیاده تاپیلمه‌یدیگن رسملی کتاب و قۉغیرچاقلر بېریب:
— آپّاق قیزیم، شیرین قیزیم! دۉمباغیم، مونچاغیم! — دېب قیز‌نینگ باشینی سیله‌ب اېرکه‌لبدی.
اولر اوزاق وقت بیرگه توریشیبدی. کمپیر قیزچه‌نی یخشیلب پرورش قیلیبدی. زمرد آزاده قیز بۉلگنی اوچون اوینی سوپوریب-سیدیریب، آینه‌لرنی ارتیب-سورتیب، همه یاقنی چینّیده‌ی قیلیب قۉیر اېکن. بونی کۉریب کمپیر ینه هم قووانر اېکن.
بیر کون کمپیر قیزگه آش قیلیب بېرماقچی بۉلیب:
— تامدن اۉتین آلیب توش، قیزیم، — دېبدی. قیز دیک اېتیب اۉرنیدن توریب:
— خۉپ بۉله‌دی، آنه‌جان، — دېب درّاو تامگه چیقیبدی.
تآم بلند اېکن، اوندن همه یاق کۉرینر اېکن. قیز اطرافگه قره‌ب توریب، بیردن اۉز اویی‌نینگ تامینی کۉریب قالیبدی. یوره‌گی آرزیقیب ییغلب یوباریبدی. بونی اېشیتگن کمپیر:
— نېگه ییغله‌یسن، جان قیزیم؟ — دېب سۉره‌گن اېکن. قیز:
— کۉزیمگه اوییمیز کۉریندی، آته‌منی ساغیندیم، — دېبدی.
کمپیر اونی الده‌ب-سولده‌ب یوپه‌تیبدی، ایکّاولری طعام پیشیریب یېییشیبدی.
اېرته بیلن کمپیر قیزگه:
— نرسه‌لرینگنی ییغیشتیر، قیزیم! — دېبدی.
قیز قۉغیرچاقلرینی ییغیشتیریبدی. کمپیر قیزگه:
—تامده قیزیل و آق صندوق بار، آق صندوقنی قالدیریب، قیزیل صندوقنی آلیب توش! — دېبدی-یو اۉرمانگه کیریب کېتیبدی. بیر وقتدن کېین اۉرماندن سمن آت قۉشیلگن بیر ارابه یېته‌کلب چیقیب، قیزنی ارابه‌گه اۉتقزیبدی.
— قیزیل صندوقنی اویگه بارگندن کېین آچ! — دېب کمپیر قیزگه بیر کلیت بېریبدی.
قیز کمپیر بیلن قیته-قیته خیرلشیب یۉلگه چیقیبدی. بیر زومده ارابه قیز‌نینگ اویی آلدیده حاضر بۉلیبدی. شو پیتده اوی اېشیگی آلدیده چال اۉز قیزینی ساغینیب، اونینگ دردیده ییغلب اۉتیرگن اېکن. قیز مهربان آته‌سینی کۉریشی بیلن:
— سلام، آته‌جان! — دېب آته‌سی‌نینگ به‌غریگه تشلنیبدی.
چال بې‌نهایت خورسند بۉلگنیدن انچه‌گچه کۉز یاشلرینی تۉخته‌تالمه‌بدی. اخیری ییغیدن تۉخته‌ب، قیزیگه:
— آپپاغیم، مېنی کېچیر، — دېبدی.
اولر اویگه کیریشیبدی. قیز‌نینگ کېلگنی همه‌گه معلوم بۉلیبدی. قۉنِ-قۉشنیلر ییغیلیشیبدی. قیز قیزیل صندوقنی آچیشی بیلن همه حیران قالیبدی: قیزیل صندوق اصل ماللر بیلن لیق تۉله اېکن. مال شونچه کۉپ، شو قدَر عجایب اېمیشکی، زمرد‌نینگ بوتون عمریگه یېتیب آرتر اېمیش.
بو نرسه اۉگه‌ی آنه‌نی آغیر تشویشگه سالیبدی.
او چالگه قیزی قیمتنی هم تېزده اۉرمانگه آلیب باریب اده‌شتیریب کېلیشنی بویوریبدی. چال «خۉپ» دېب، قیمتنی درّاو اۉرمانگه اده‌شتیریب کېلیبدی.
کېچ کیرگنده قیمت، خودّی زمردگه اۉخشه‌ب، بالته آسیلگن درخت تگیگه باریب قالیبدی. اده‌شگنینی سېزیبدی. هۉنگ-هۉنگ ییغلسه هم، لېکن اونی آووته‌دیگن آدم تاپیلمه‌بدی. فقط اونینگ مقابل‌سیده بایقوشلر اۉتیریب آلیب، قارانغی، واهمه‌لی اۉرمانلر حقیده سَیررمیش. بو کویلر قیمتنی واهمه‌گه سالیبدی. او قۉرقیب اۉرماندن قاچه باشلبدی. قارانغی توشگن پیتده سِحرگر کمپیر‌نینگ اوییگه کیریب باریبدی. کمپیر اونی یخشی کوتیب آلیبدی، آووتیبدی، مهمان قیلیبدی. سۉنگره قیزگه قره‌ب:
— خفه بۉلمه، قیزیم، اۉزیم یاردم بېره‌من، — دېبدی.
اما قیمت کمپیرگه یخشی سۉزلر تاپیب ایتالمه‌بدی، چونکه آنه‌سی اونگه یخشی سۉزلر اۉرگه‌تمه‌گن اېکن. کمپیر اونی سېومه‌بدی، یخشی اېرتکلر هم ایتیب بېرمه‌بدی، دنیاده تاپیلمه‌یدیگن صورتلی کتابلر و قۉغیرچاقلر هم بېرمه‌بدی.
قیمت اېرته‌دن قاره کېچگچه یلقاولنیب اۉتیره‌وېرر اېکن. اوینی ییغیشتیریب، سوپورمس اېکن.
بیر کون کمپیر اۉرماندن قَیتیب کېلیب، اونگه:
— تامدن اۉتین آلیب توش، قیزیم! — دېگن اېکن، قیز:
— اۉزینگیز آلیب توشینگ، مله‌یینگیز یۉق! — دېبدی.
کمپیر جوده‌یه‌م خفه بۉلیبدی، شونگه قره‌مه‌ی قیزنی الده‌ب-سولده‌ب تامگه چیقریبدی. لېکن قیز اۉتین آلیب توشیش اۉرنیگه تام باشیده چینقیریب ییغله‌ی‌وېریبدی. کمپیر بونی اېشیتیب:
— نېگه ییغله‌یسن، قیزیم؟ —دېب سۉره‌گن اېکن، قیمت یېر تېپینیب:
— اوییمنی کۉردیم، کېته‌من، — دېب ینه هۉنگره‌بدی.
سِحرگر کمپیر قیزگه:
— جوده یخشی، تامده‌گی صندوقنی آلیب توش، — دېبدی.
قیمت صندوقنی آلیب توشیبدی. کېین کمپیر قیزگه بیر کلیت اوزه‌ته توریب:
— منه کلیت، صندوقنی اویینگگه بارگه‌‌نینگده آچه‌سن، — دېبدی.
قیز اۉشه آنده ییغیسینی هم اونوتیب، آق صندوقنی آرقه‌لب جۉنه‌بدی. سِحرگر کمپیر اونگه ارابه هم بېرمه‌بدی، قیز آغیر صندوقنی کۉترگنیچه اوییگه پیاده کېلیبدی.
قیز‌نینگ کېلیشینی دست‌اوّل آله‌پر ایت سېزیبدی. او قیمت‌نینگ آنه‌سی آلدیگه باریب:
— واو، واو، واو، — دېگن اېکن، کمپیر قولاق سالمه‌بدی، ایت ینه واووللب:
— آپه‌م کېله‌یاتیرلر، آرقه‌له‌گنلری آق صندوق، ایلان بیلن لیق تۉلیق، — دېبدی.
کمپیر غضبلنیب، اۉقلاغی بیلن ایتنی اوریب، آیاغاینی سیندیریبدی.
— مېنینگ عقللی قیزیم قیمتلی ماللر کېلتیره‌دی، — دېبدی او.
قیزی‌نینگ کېلگنینی کۉریب کمپیر اۉزیده یۉق سېوینیبدی. قۉنِ-قۉشنیلر ییغیلیبدی، صندوقنی آچماقچی بۉلیشیبدی.
شونده کمپیر بیلن قیزی ایکّیسی: «یۉق، آچمنگلر!» دېب اۉزلرینی صندوق اوستیگه تشلبدیلر. کېین ایکّی قولاغیدن کۉتریب اویگه آلیب کیریبدیلر.
یریم کېچه پیتی اېکن، کمپیر بیلن قیز اېشیک-اېلیکنی یاپیب، صندوقنی آچیشیبدی-یو بیردنیگه «وای‌داد، قوتقرینگلر!»، «اجدر!»، «وای‌داد!» دېب بقیریشیبدی...
صندوقده کتّه‌کان ایکّیته اجدر یاتگن اېکن. قاقواش کمپیر بیلن اونینگ اوریشقاق قیزی دادلشیب، اوینی گیر-گیر ایلنیشیبدی، قۉرققنلریدن قفللنگن اېشیکنی آچیشالمه‌بدی.
ایکّی اجدر کمپیر بیلن قیزنی یوتیب، درچه‌دن چیقیب کېتیبدی.
«داد، وای!» دېگن آوازنی اېشیتگن قۉنِ-قۉشنیلر اېشیکنی بوزیب ایچکری کیریبدیلر. قره‌سه‌لر، هېچ کیم یۉق اېمیش. اویده یاووز کمپیرنی هم، اونینگ اوریشقاق قیزینی هم تاپالمه‌بدیلر.
شوندن سۉنگ آق کۉنگیل زمرد بیلن آته ایکّیسی تینچ‌گینه یشه‌ب، مراد-مقصدلریگه یېتیبدیلر.
کؤچورن: عباس ائلچین
Zumrad va Qimmat
Zumrad va Qimmat
(O'zbek xalq ertagi)