توران نوروزون ایلکین وطنی کیمی
خئیبر گؤییاللی
«تاریخ سومرده باشلاییر» - بو ایفاده گؤرکملی آمریکا سومرشوناسی س.ن.کرامره مخصوصدور. بو مشهور ایفاده تانینمیش سومرشوناسین کیتابینین آدیدیر. زامان-زامان دانیلمیش، گیزلهدیلمیش، تاریخین موختلیف قاتلاریندا مقصدلی شکیلده اوستو اؤرتولوب-باسدیریلمیش حقیقتین مردی-مردانه اعتیرافیدیر. گئجیکمیش بو اعتیرافین اوقیانوسون او تاییندان گلمهسی تاریخین بیر چوخ قارانلیق صحیفهلرینین اوزرینه ایشیق سالدی، بعضی حقیقتلری گئرچکجهسینه تصدیقلهدی. آرتیق سومرلرین بشر مدنیتینین ایلکین یارادیجیلاریندان اولمالاری دونیا تاریخینده بیرمعنالی اؤز تصدیقینی تاپیبدیر. تاریخین غوروردویولاسی بو سیویلیزاسیونا صاحیب دورماق ایستهینلر چوخ اولوبدور. دونیا مدنیتینی تاریخینی عدالتله آراشدیران بیر چوخ عالیملر سومرلرین تورکلرین اولو بابالاری اولدوقلارینی تصدیقلهییرلر. ق.وینکلر یازیردی: «بیزه گلیب چاتمیش سومر متنلرینین چوخونون دیل خوصوصیتلرینی هلهلیک ایضاح ائده بیلمهسک ده، دونیادا ان قدیم مدنی دیل اولان سومر دیلینین عومومی کاراکتری بارهده کیفایت قدر بیزده تصوور یارانیب. بو دیل اساس علامتلرینه گؤره تورک دیللرینه اویغون ایلتیصاقی قورولوشلو دیلدیر و سامی دیللرینین قورولوشوندان تامامیله فرقلهنیر». ادامه مطلب ...
اوچ قارداش داغینین افسانهسینه بیر باخیش
شهرام قاسم زاده
افسانه، سؤیلهییجی و دینلهییجیلر طرفیندن بشر تاریخینده باش وئریگینه اینانیلان فولکلور نؤوعودور. افسانهلرده دانیشیلان اولایلار بعضا دوغالاوستو اولا بیلر آنجاق چوخونلوقلا گئرچک اولایلارا و گئرچکدن یاشامیش و قهرمانلیقلار گؤسترمیش اینسانلارا دایانیر.
سلماس بؤلگهسینده، افسانهلر اساسیندا شکیللنن، نسیللردن نسیللره آغیزلاردا دولاشان قارنییاریق آدلی داغین آدیندان قایناقلانمیش بیر افسانهیه راستلانیریق:
اوچ قارداش افسانهسی!
نوروز دَیرلری دونیانیدرک فلسفهسیدیر
نظامی جعفروف
مدنیت هر بیر خالقین مادّی و معنوی سیماسینین گوزگوسودور. خالقی فورمالاشدیران، اینکیشاف ائتدیرن، واحید اخلاق، تفکّور، دونیاگؤروش و س. اطرافیندا بیرلشدیرن اونون ذره-ذره یاراتدیغی مدنیتیدیر. خالقلارین تاریخ صحنهسینده قالماسی، اؤز یئرینی قورویوب ساخلامالاری بیرباشا اونلارین یاراتدیقلاری مدنیتله باغلیدیر. او دا بللی بیر منطیقدیر کی، مدنیتینی قورویوب ساخلامایان خالقلار تاریخ صحنهسیندن سیلینمیشلر.
مدنیت تاریخی کاتقوریدیر. او، کونکرت زامان و مکاندا یارانیر، اینکیشاف ائدیر، تکمیللشیر، بو و یا دیگر سببدن زامانین (سیاستین) باسقیسینا معروض قالیر، ایدئولوژیلرین پرینسیپلری ایله اویغونلاشمادیغیندان اونون آیری-آیری کومپوننتلری یاساقلانیب اونوتدورولور. تاریخین چوخ بؤیوک مشققتلی سیناقلاریندان اؤز هونر و ایراده لری سایهسینده غالیب چیخمیش تورکلر هله میلاددان اؤنجه مؤحتشم بیر مدنیتین ایلکین یارادیجیلاری و قورویوجولاری اولموشلار. بو دَیرلی فاکتی زامان-زامان اؤز مأخذلرینده تورکلرله باغلی شانلی و غورورگتیرن صحیفهلری (الیازمالاری) مقصدلی شکیلده خاینجهسینه محو ائتمیش قدیم چینلیلر ده تصدیقلهمیشلر. قدیم چینلیلر اعتیراف ائدیردیلر کی، تورکلر بؤیوک سیویلیزاسیونون یارادیجیلاریدیر. اوزاق آلتایدان توتموش مرکزی اوروپایا قدر اوزانمیش بؤیوک بیر اراضیده بیر نئچه دفعه عظمتلی ایمپیراتورلوقلار قورموش قدیم تورکلر سونرالار موختلیف سببلردن تاریخین آیری-آیری مقاملاریندا اؤز دؤولتچیلیکلرینی ایتیرمیشلر. تاریخه یولداشلیق ائتمیش بو بؤیوک ایمپیراتورلوقلار محض همین قدیم و زنگین مدنیتین سایهسینده قورولموش و ایداره ائدیلمیشدیر. قدیم تورکلر بو و یا دیگر سببلردن اؤز اراضی و دؤولتلرینی ایتیرسهلر ده، خوشبختلیکدن، مدنیتلرینی ان چتین تاریخی سیناقلار دؤورونده بئله قورویوب ساخلامیشلار. آنجاق قدیم تورک تورپاقلاریندا قورولموش یاد دؤولتلر تورکلرین تورپاق لارینی موختلیف آدلار آلتیندا اراضیلره بؤلموش، بیر-بیریندن آرالی سالمیش، اونلارین ایقتیصادی و مدنی علاقهلرینه بو و یا دیگر فورمادا قاداغالار قویموشدولار. تورک خالقلارینین یاشادیقلاری اوجسوز-بوجاقسیز اراضیلری اله کئچیرمیش تزار حؤکومتی و اونون معنوی داوامچیسی ساییلان سووئت دؤولتی اونلارین مادّی-معنوی مدنیتلرینه بو و یا دیگر فورمادا قاداغالار قویموشدولار. ادامه مطلب ...
عراقدا گونئی آذربایجان ادبیاتی
سکینه قایبالیئوا
اؤزت
۲۰. یوز ایلین ۵۰.لی ایللریندن باشلایاراق میلّی و کولتورل باشاریلار قازانمیش عراق تورکمانلاری یالنیز تورکمان ادبیاتی چرچیوهسینده دئییل، عئینی زاماندا عومومتورک، عومومآذربایجان ادبیاتینین تبلیغی و تدقیقی ساحهسینده بؤیوک ایشلر گؤرموشلر. عراق تورکمان شاعیرلری اؤز یارادیجیلیقلاریندا آذربایجان ادبیاتیندان، اؤزللیکله نظامی، فضولی، نسیمی کیمی داهی سؤز اوستادلاری ایله یاناشی، شهریار کیمی وطنپرور، بشری دویغولارین ترنومچوسو اولان شاعیرلرین یارادیجیلیغیندان دا بهرهلنمیشدیلر. اونلار اؤز یارادیجیلیقلاریندا و عئینی زاماندا عراق تورکمانلارینین آیدینلانماسیندا مؤهوم رول اوینایان مطبوعاتدا بو ساحهنین ایشیقلاندیریلماسینا گئنیش یئر وئرمیشدیلر. ۱۹۵۰.لی ایللردن بو یانا بیلیمسل، ادبی موحیطین ایشیقلاندیریلماسیندا، خالقین آیدینلانماسیندا بؤیوک اؤنم داشییان مطبوعات عراق تورکمانلاری اوچون قلم مئیدانی اولماقلا یاناشی، عئینی زاماندا بیر موباریزه میدانینا چئوریلمیشدیر. اونلار یالنیز اؤز دردلرینی دئییل، عئینی زاماندا قانی قانیندان، دیلی دیلیندن اولان دوغما سویداشلارینین دا حالینا یانمیش، سورونلارینی اؤز مطبوعات اورقانلاریندا دایم گؤز اؤنونده ساخلامیشدیلار.
آچار سؤزلر: عراق-تورکمان، ادبیات، ایران تورکلری، گونئی آذربایجان شعری، مطبوعات.
تورکچولوک و رومانتیزمین وحدتی
گولشن علییئوا کنگرلی
فیلولوژی علملری دوکتورو، پروفسور
بؤیوک شخصیتلر فیزیکی حیاتلارینی باشا ووردوقدان سونرا ابدیت عؤمرو یاشاییرلار. هر یئنی دوغولان نسیل کلاسیکین یارادیجیلیغیندا اؤز فیکری-معنوی سواللارینا جاواب تاپیر، کلاسیکلر هر نسیلله یئنیدن دوغولا بیلیرلر.
آذربایجان ادبیاتیندا بئله صنعتکارلاردان بیری عقیدهسینه گؤره توتالیتار سووئت رژیمی طرفیندن تصفیهیه معروض قالمیش رومانتیک شاعیر و فیلوسوف حسین جاویددیر. او قدیربیلن میلتی طرفیندن دایم خاطیرلانیر، درین مضمونلو، بدیعی-فلسفی صیقلتلی اثرلری دؤنه-دؤنه چاپ اولونور، یئنی-یئنی نسیللر طرفیندن ماراق و هوسله اوخونور. حسین جاویدین بیر شخصیت و صنعتکار کیمی بؤیوکلوگو آذربایجان جومهوریتی پرزیدنتی جناب ایلهام علییئفین کلاسیک ایرثه احتیرامی و بؤیوک قدرشوناسلیقلا ایمضالادیغی ۲۴ اوکتوبر ۲۰۱۷-جی ایل تاریخلی سرانجامدا حسین جاویدین ادبی-تاریخی مؤوقعیی اوبیئکتیو نظری عکسینی تاپمیشدیر. ادامه مطلب ...
محمدامین رسولزادهنین نظامیسی
پروفسور نصیب نصیبلی
احمد کسرویدن شیخ الاسلامییه قدر بوتون پان ایرانیستلرین و فارس عیرقچیلارینین بؤیوک ایستکله تکرار ائتدیکلری تِزه گؤره، آذربایجانین اسکی خالقی آذریلردن عیبارت ایمیش. اونلار دا شعرلر سؤیلهمیش، فارس ادبیاتینین زنگینلشمهسی اوچون چالیشمیشلار. بو فیکرین یانلیشلیغینی گؤسترن اثرلر آراسیندا محمد امین رسولزادهنین آذربایجان شاعیری نظامی آدلی آکادمیک آراشدیرماسی اؤزل بیر یئره صاحیبدیر. بو اینجلهمه محمد امین بیگین اوروپادا یاشاماق مجبوریتینده قالدیغی 30.لو ایللرینده یازیلمیش، بؤیوک شاعیر نظامینین 1941 ایلیندهکی 800.جو دوغوم ایلی آنیسینا اتحاف ائدیلمیشدیر. او دؤنملرده، ایراندا و ایران ائشیگینده نظامی اوچون آنما تؤرنلری گئچیلیرمکده ایدی. نظامی، عنعنهوی اولاراق ایران یا دا فارس شاعیری اولاراق تقدیم ائدیلیردی. بو قونودا شوروی ایستیثنا ایدی. رسولزادهیه گؤره، نظامی ابدی اثرلرینی فارسجا یازماسینا باخمایاراق، اونو ایران/فارس شاعیری سایماق دوغرو دئییلدیر. نظامی، تورک اوغلو تورکدور. نظامینین اتنیک کیملیگینه آیدینلیق گتیرن یازار، میلّی تاریخیمیزین بعضی اؤنملی قونولارینی بیلیمسل، اوبژکتیو شکیلده اینجهلهیرک میلّی تاریخ آلغیسینین اولوشماسیندا بؤیوک پایی اولموشدور. ادامه مطلب ...
اوزاق یاشیل آدا
واقف صمد اوغلو
اورگیم یول چکیر بیر گؤزه دؤنوب،
یوللار دا ترس کیمی اوزانیر، گولوم.
یوخومدان هر گئجه دورنالار کئچیر،
بیلمیرم نه اولوب، هارادان بیلیم؟!
بئله گئتسه سینار قوشلارین سسی،
دنیزین ده سسی گونبَگون باتار.
یوبانما، عزیزیم، گل قورتار منی،
آرخادان درد چاپیر، قورخورام چاتا...
حالیما یانان گرک سسین دوشنده یادا،
اؤتن گونلری قورو، یاخشی باخ، وئرمه بادا...
آیریلیق بیر دنیز ایمیش، سن اوزاق یاشیل آدا...
تئز اول خبر وئر، گؤروم نئجهسن،
گؤزلرین نئجهدی، یئریشین نئجه؟
یامان داریخمیشام، من سندن اؤترو،
باری بیر سوراق وئر اؤزون گلینجه.
یئرینی بیلمیرم، بیلسم گلَرم،
کؤنلونو آلارام، سئورم یئنه.
خزرین کؤکسوندن قالخان دومانا،
قارا شانی بوکوب گتیررم سنه...
حالیما یانان گرک سسین دوشنده یادا،
اؤتن گونلری قورو، یاخشی باخ، وئرمه بادا...
آیریلیق بیر دنیز ایمیش، سن اوزاق یاشیل آدا...
حیاتین بئش هدیهسی
مارک تواین
بیرینجی فصیل
عؤمرون ایلک چاغلاریندا خئییرخواه بیر پری اؤز بوخچاسییلا آدامین یانیندا پئیدا اولدو و دئدی:
- بو بوخچادا منیم هدیهلریم وار، گؤتور اونلاردان بیرینی، قالانلارینا دَیمه! و سئچیمینی ده دوزگون ائت، عاغیللی و مودریک اول! چونکی بو هدیهلردن یالنیز بیری حقیقتاً چوخ دَیرلی و قیمتلیدیر.
بوخچادا بئش هدیه واردی: شؤهرت، سئوگی، وار-دؤولت، حظ، اؤلوم.
جاوان آدام گؤتور-قوی ائتمهدن دئدی:
- چوخ فیکیرلشمگه احتیاج یوخدو، البته، حظ!
او درحال حظی سئچدی و بو گئن دونیادا گنجلیگین خوشلادیغی اَیلنجهلری آختارماغا باشلادی. لاکین بوتون حظ و اَیلنجهلر بیر-بیری نین آردینجا اؤتری، بوش و معناسیز اولدو، بو فانیلیک اونو چوخ مأیوس ائتدی. اَیلنجهلردن هر بیری سوووشوب گئدرکن اونا ریشخندله گولدو. نهایت، آدام دئدی:
بو ایللری یئله وئردیم، بوشونا اوچوب گئتدی ایلک جاوانلیق چاغلاریم. اگر یئنیدن سئچیم ائتمک ایمکانیم اولسایدی، داها عاغیللی سئچیم ائدردیم. ادامه مطلب ...
منیم آنا دیلیم! بو، او دیلدیر کی، آنالاریمیز بیزه بئشیک باشیندا حیاتین ان حزین سمفونیسی اولان لایلانی بو دیلده دئمیشدیر، بو، او دیلدیر کی، فضولی عشقی، نسیمی دؤزومو، وورغون شیرینلیگی، اوزئییر دونیاسی بو دیلده ایفاده اولونموش، زامان-زامان قانیمیزا، جانیمیزا هوپموشدور.
آنا دیلی بیزیم موقدس ثروتیمیز، آنامیزین دیلیدیر. آنا دیلی عؤمروموزه معنا وئرن، اونو گؤزللشدیرن اخلاق درسلیگیدیر. آنا دیلی عادیجه بیر ایفاده دئییل. اورکلره حرارت گتیرن، اینسانی اؤز کئچمیشینه باغلایان، گلهجگه سسلهین معنوی خزینهدیر. آنا دیلی بیزیم کؤکوموز، میلّی مدنیتیمیز، میلّی اخلاقیمیزدیر.
ادامه مطلب ...آنا دیلی مسلهلرینه عبدالرحیم بیگ حاقوئردییئف یاناشماسی
زلفیه اسماعیل
عبدالرحیم بیگ حاقوئردییئفین چوخشاخهلی یارادیجیلیغینین موعین ایستیقامتلریندن بیری ده آنا دیلی مسلهلریدیر. دوغما وطنینین ایجتیماعی حیاتیندا فعال ایشتیراک ائدن وطنپرور ضیالی خالقیمیزین مدنی-ایجتیماعی حیاتینداکی بوتون چاتیشمازلیقلار کیمی آنا دیلینین پروبلملری ده اونو دایم ناراحات ائتمیشدیر. دؤورون ادبی دیل نورماسینین موعینلشمهسینده همین دؤورون گؤرکملی ضیالیلاری ایله یاناشی عبدالرحیم بیگ حاقوئردییئف ده الیفبا، اورفوقرافی، میلّی تئرمینولوژی مسلهلرینین اطرافیندا گئدن موباریزهلردن کناردا قالمامیش، دیلچی عالیملرله داها یاخین موناسیبتده اولان ادیب دیل مسلهلرینین موذاکیرهسینده مرکزی مؤوقع توتموشدو. همچنین ع.حاقوئردییئف اونو ناراحات ائدن اؤتن عصرین ایلک ایکی اون ایللیگینین دیل و الیفبا مسلهلری حاقدا مطبوعاتدا چیخیشلار ائتمیشدی. اونون "ادبی دیلیمیز حاقیندا" دَیرلی مقالهسی او دؤورون قیزغین موذاکیره لریندن آلدیغی تأثوراتین نتیجهسیدیر. ادامه مطلب ...